Zasadniczo polega on na tym, że podmiot gospodarczy (faktor) nabywa od przedsiębiorców (faktorantów) przysługujące im w stosunku do ich dłużników wierzytelności oraz świadczy pewne dodatkowe, ściśle określone w umowie, usługi, pobierając stosowne wynagrodzenie w formie dyskonta przy zakupie wierzytelności. Na gruncie prawa polskiego jest umową nienazwaną, tzn. niewymienioną w kodeksie cywilnym i niezdefiniowaną przez inne ustawy. Nie ma więc przepisów bezwzględnie obowiązujących, dotyczących wyłącznie tego rodzaju umów. W konkretnych przypadkach factoring łączy elementy wielu instytucji prawnych uregulowanych przez prawo cywilne – przede wszystkim cesji wierzytelności, zlecenia, umowy o dzieło, pożyczki – w zależności od sytuacji i potrzeb stron. Może to być krótkoterminowe finansowanie transakcji (gł. eksportowych) przez firmę kredytującą, rozliczającą i zabezpieczającą wypłacalność odbiorcy, ale także przyjęcie na siebie przez spółkę odpowiedzialności za ściągnięcie wierzytelności innej spółki w zamian za kilkuprocentową opłatę odliczaną od natychmiast wypłacanej sumy przejętych rachunków.

Typowym adresatem, w stronę którego niemal zgodnie kierują swoją ofertę wszystkie firmy zajmujące się factoringiem, jest więc firma prowadząca sprzedaż z odroczoną płatnością, posiadająca duże należności, mająca ograniczony kapitał własny, uzyskująca upusty cenowe u swych dostawców, utrzymująca stałą współpracę z odbiorcami, realizująca ekspansywną strategię zwiększenia obrotów, m.in. poprzez stosunkowo długie terminy płatności (do 90 dni w obrotach krajowych i do 120 dni w obrotach z zagranicą), mająca wiarygodność kredytową i stabilność finansową. Nawet mała firma, która spełnia te kryteria, łatwo znajdzie firmę factoringową, która zechce z nią współpracować, choć wiele z nich wciąż adresuje swoją działalność wyłącznie do przedsiębiorstw o wielomilionowych obrotach.

Firma korzystająca z faktoringu szybciej otrzymuje środki finansowe wynikające z zawartej transakcji sprzedaży, ponieważ faktor przekazuje jej w formie zaliczki wcześniej ustalony procent wierzytelności (najczęściej do około 90 proc. wartości faktury). Faktoring pozwala skrócić cykl rotacji należności, a więc poprawić bieżącą płynność. Ponadto faktoring umożliwia podmiotom gospodarczym ograniczyć ryzyko niewypłacalności kontrahenta (ryzyko to podejmuje faktor).

Wszystkie te kwestie reguluje umowa factoringowa, jaką zawierają przedsiębiorca z faktorem.

W praktyce funkcjonują różne odmiany umowy factoringowej, z tym że podstawowy podział dotyczy dwóch ich kategorii: factoringu pełnego (in. właściwego) i niepełnego (in. niewłaściwego).

Factoring pełny – chodzi o umowę, w której strony, dokonując przelewu wierzytelności, jednocześnie postanawiają, że ryzyko wypłacalności dłużnika obarczać będzie odtąd faktora. Do czasu zawarcia umowy ryzyko to obciążało sprzedawcę i usługodawcę. Teraz będzie ono ciążyło na instytucji factoringowej. W ten sposób faktor zabezpiecza przedsiębiorcę, który sprzedał lub dostarczył określony towar odbiorcy lub spełnił określoną usługę przed niewypłacalnością dłużnika. W praktyce zazwyczaj faktor, po nabyciu wierzytelności, wypłaca faktorantowi zaliczkę w wysokości np. 50 proc. kwoty wierzytelności, pomniejszoną o odsetki dyskontowe i prowizję. Pozostałą część wierzytelności, wynikającą z faktury, wypłaca po zapłacie pełnej kwoty przez dłużnika. Factoring właściwy jest stosunkowo drogi, bowiem – kalkulując zapłatę (prowizję) – faktor dolicza do niej koszty związane z ryzykiem odpowiedzialności. Do zawarcia takiej umowy z reguły dochodzi dopiero wtedy, gdy faktor, po sprawdzeniu stanu majątkowego dłużnika, upewni się co do jego wypłacalności.

Factoring niepełny, określany też mianem factoringu niewłaściwego, charakteryzuje się tym, że ryzyko wypłacalności dłużnika nie przechodzi na faktora. W konsekwencji będący przedmiotem factoringu niewłaściwego przelew wierzytelności ze sprzedawcy lub usługodawcy nie jest definitywny. W praktyce faktor nabywa należność po cenie równej z wystawioną fakturą – z potrąceniem prowizji oraz odsetek w wysokości równej 1/360 stopy podstawowej factoringu powiększonej o marżę banku – za każdy dzień do terminu zapłaty należności. Nie można tu zatem mówić o sprzedaży wierzytelności, przeciwnie, w razie stwierdzenia niewypłacalności dłużnika, wierzytelność będąca przedmiotem umowy wraca do sprzedawcy lub usługodawcy.

Inne rodzaje factoringu to: otwarty, półotwarty, tajny, powierniczy, eksportowy i międzynarodowy, zmodyfikowany oraz metafactoring.

SłOWNICZEK
DŁUŻNIK FACTORINGOWY – przedsiębiorca zobowiązany do zapłaty faktorantowi należności za nabyte towary lub usługi.
FAKTOR – bank lub firma zajmująca się skupem wierzytelności handlowych.
FAKTORANT – przedsiębiorca, któremu z mocy zawartej umowy handlowej przysługuje prawo do żądania zapłaty za sprzedane lub dostarczone towary lub świadczone usługi.
REFACTORING – zbycie wierzytelności handlowej przez podmiot, który uprzednio sam ją skupił na podstawie umowy factoringu.



PLUSY I MINUSY factoringu

+ Umożliwia sprawne finansowanie sprzedawcy (dostawcy) lub usługodawcy.
+ Umożliwia fachowe wykonanie wielu czynności dodatkowych, obok przelewu wierzytelności, związanych z usprawnieniem działalności.

- Złożoność umowy.
- Niejasności podatkowe, które są przyczyną sporów z organami skarbowymi w kwestii stosowania stawek VAT na poszczególne usługi.
- Firmy factoringowe niekiedy wymagają wystawienia weksla in blanco lub ustanowienia innych zabezpieczeń, których wartość może przekroczyć korzyści wynikające z umowy.

Zbigniew Biskupski

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).