Zgodnie z ustawą z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1115) już od 13 października 2019 r. ma ruszyć Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Wraz z jego uruchomieniem każda spółka będzie musiała wskazać, kto jest beneficjentem rzeczywistym, a więc – mówiąc w uproszczeniu ‒ jaka osoba fizyczna faktycznie czerpie korzyści z działalności danego podmiotu, który posiada lub kontroluje.
Warto przypomnieć, że uruchomienie CRBR stanowi pokłosie afery Panama Papers, która ujawniła oszustwa podatkowe, pranie brudnych pieniędzy i ukrywanie przez elity polityczne majątków w rajach podatkowych. W założeniu rejestr ma zwiększyć bezpieczeństwo obrotu i transparentność dokonywanych transakcji. Będzie on prowadzony przez ministra finansów i ma służyć przetwarzaniu informacji o beneficjentach rzeczywistych.
Kto jest zobowiązany, a kto nie
Obowiązek zgłaszania informacji o beneficjencie rzeczywistym do rejestru będzie spoczywał na spółkach jawnych, spółkach komandytowych, spółkach komandytowo-akcyjnych, spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, prostych spółkach akcyjnych (od 1 marca 2020 r.) oraz na spółkach akcyjnych – ale z wyjątkiem spółek publicznych. Wyłączenie spó łek publicznych z kręgu podmiotów zobowiązanych wynika z tego, że i tak ciąży na nich obwiązek informowania o akcjonariuszach dysponujących co najmniej 5 proc. głosów z posiadanych akcji. Przedmiotowy obowiązek nie spoczywa również na spółkach partnerskich.
O kogo chodzi
Zgodnie z ustawą beneficjent rzeczywisty to osoba fizyczna lub osoby fizyczne sprawujące bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych i umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę. Beneficjentami rzeczywistymi są również osoby, w imieniu których są nawiązywane stosunki gospodarcze lub prowadzona jest transakcja okazjonalna.
W przypadku podmiotu będącego osobą prawną (sp. z o.o., SA i od 1 marca 2020 r. PSA) jest to osoba fizyczna:
  • będąca udziałowcem lub akcjonariuszem, której przysługuje prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej;
  • dysponująca więcej niż 25 proc. ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu;
  • sprawująca kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów lub akcji spółki, lub łącznie dysponująca więcej niż 25 proc. ogólnej liczby głosów w organie spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu;
  • sprawująca kontrolę poprzez posiadanie w stosunku do tej osoby prawnej uprawnień podmiotu dominującego w rozumieniu ustawy o rachunkowości;
  • zajmująca wyższe stanowisko kierownicze – w sytuacji niemożności ustalenia tożsamości osób fizycznych określonych powyżej lub istnienia wątpliwości w tym zakresie.
Upraszczając powyższą definicję legalną beneficjenta rzeczywistego (ang. ultimate beneficial owner), można stwierdzić, że jest to osoba fizyczna, która rzeczywiście czerpie korzyści z działalności danego podmiotu, który posiada lub kontroluje.
13 kwietnia 2020 r. do tego dnia podmioty zobowiązane powinny przekazać informacje do CRBR
Kłopotliwy obowiązek
W praktyce najbardziej czasochłonne i problematyczne może okazać się ustalenie beneficjenta rzeczywistego spółek akcyjnych o rozproszonym akcjonariacie oraz spó łek, w których uczestniczą również podmioty zagraniczne. Czas pokaże, czy w takiej sytuacji podmioty zobowiązane będą posiłkować się wskazywaniem osoby fizycznej zajmującej wyższe stanowisko kierownicze jako beneficjenta rzeczywistego. Należy jednak pamiętać, że taka opcja istnieje dopiero w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia tożsamości osób fizycznych lub wątpliwości w tym zakresie, co wymaga od spółek wykazania, że dokonywały analizy struktury kapitałowej poprzez m.in. wydruki z Krajowego Rejestru Sądowego.
Potrzebne dane
Do rejestru należy zgłosić dane identyfikacyjne:
  • podmiotów zobowiązanych, takie jak: firma, forma organizacyjna, siedziba, numer KRS, numer NIP;
  • beneficjenta rzeczywistego i członka organu lub wspólnika uprawnionego do reprezentowania podmiotów zobowiązanych, takie jak: imię i nazwisko, obywatelstwo, państwo zamieszkania, numer PESEL albo data urodzenia – w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL, informacja o wielkości i charakterze udziału lub uprawnieniach przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu.
Terminy
W przypadku nowych podmiotów termin na zgłoszenie informacji o beneficjentach jest bardzo krótki. Informacje podlegające zgłoszeniu powinny zostać przekazane do CRBR nie później niż w terminie siedmiu dni od dnia wpisu podmiotów zobowiązanych do KRS, a w przypadku zmiany przekazanych informacji – w terminie siedmiu dni od tej zmiany. Termin siedmiu dni wydaje się zbyt krótki na powzięcie przez podmiot zobowiązany informacji o beneficjencie rzeczywistym i zgłoszeniu go do CRBR, w szczególności w przypadku dokonywania zmian kapitałowych w skomplikowanym wehikule inwestycyjnym.
Na szczęście podmioty zobowiązane, które wpisane są do KRS na dzień uruchomienia CRBR, tj. 13 października 2019 r., mają obowiązek złożyć wymagane informacje do 13 kwietnia 2020 r. Tak więc mają jeszcze pół roku na spełnienie obowiązku.
Procedura zgłoszeń
  • Kto powinien to zrobić. Zgłoszenia do CRBR dokonywać ma osoba uprawniona do reprezentacji podmiotu zobowiązanego, zatem w praktyce będzie czynił to zarząd spółek kapitałowych, a w przypadku spółek osobowych wspólnicy mający prawo ich reprezentacji. Teoretycznie zgłoszenie może zostać dokonane również przez pełnomocnika, chociaż nie wiadomo jeszcze, jak będzie to wyglądało w praktyce i czy system będzie przewidywał opcję załączania pełnomocnictwa.
  • Koszty i forma. Zgłoszenie jest nieodpłatne i składa się je w formie dokumentu elektronicznego zgodnie ze wzorem, który zostanie udostępniony przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Zgłoszenie powinno zostać opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP oraz zawierać oświadczenie osoby dokonującej zgłoszenia do CRBR o prawdziwości zgłaszanych informacji.
  • Sposób składania. Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów z 16 maja 2018 r. w sprawie zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych oraz udostępniania tych informacji (Dz.U. poz. 965), wydanym na podstawie ustawy, zgłoszenie, w sposób automatyczny zaszyfrowane, będzie składane za pośrednictwem strony internetowej urzędu obsługującego ministra. Na dzień dzisiejszy nie wiadomo, jak będzie wyglądało przedmiotowe zgłoszenie, ponieważ trwają jeszcze prace techniczne nad jego uruchomieniem.
  • Poprawianie pomyłek. W przypadku dokonania przez podmiot zobowiązany oczywistej omyłki w złożonym zgłoszeniu podmiot ten jest uprawniony do przedłożenia skorygowanego zgłoszenia zawierającego poprawne dane nie później niż w terminie trzech dni roboczych od dnia stwierdzenia przedmiotowej omyłki. Dopiero po udostępnieniu przez ministra wzoru takiego zgłoszenia na swojej stronie internetowej okaże się, czy w takim przypadku należy anulować (usunąć) całe wypełnione zgłoszenie i wypełnić je ponownie, czy może wystarczy skorygować jedynie pola, w których pojawiła się omyłka. W sytuacji gdy rzeczona omyłka bądź inna nieprawidłowość w zgłoszeniu zostanie zauważona przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, spółka powinna dokonać stosownej korekty w terminie trzech dni roboczych od dnia wezwania przez organ w formie pisemnej. Z powyższego wnika, że taka procedura korekty będzie wydłużona, ponieważ wezwanie spółki do usunięcia nieprawidłowości musi mieć formę pisemną.
Odpowiedzialność i sankcje
Niewywiązanie się przez spółkę z obowiązku zgłoszenia beneficjenta do CRBR zagrożone jest karą pieniężną do 1 000 000 zł. Z kolei osoba dokonująca zgłoszenia i aktualizacji danych ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem nieprawdziwych lub niepełnych danych lub uchybienie terminowi zgłoszenia.
Dostęp do CRBR
Rejestr jest jawny, a informacje w nim zgromadzone dotyczące beneficjentów rzeczywistych udostępnia się nieodpłatnie za pomocą środków komunikacji elektronicznej: strony internetowej lub oprogramowania interfejsowego. Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów w sprawie wniosków o udostępnienie informacji o beneficjentach rzeczywistych oraz udostępniania tych informacji udostępnienie następuje odpowiednio:
  • w ciągu 5 minut od złożenia wniosku – według stanu na moment ich udostępnienia, lub
  • do końca następnego dnia roboczego po złożeniu wniosku – jeżeli we wniosku poproszono o informacje za określony okres.
Czas pokaże, czy rzeczywiście realne będzie uzyskanie informacji z rejestru we wskazanym terminie.
Każdy może poznać
Wątpliwości wzbudza to, że nie jest wymagane legitymowanie się żadnym interesem w celu uzyskania danych z rejestru ani sporządzanie uzasadnienia do wniosku. Rozwiązanie to jest bardziej liberalne niż przewidziane w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE dyrektywie UE 2015/849 (Dz.Urz. UE z 2015 r. L 141, s. 73), która wskazuje limitowany krąg podmiotów uprawnionych do uzyskania danych z rejestru, np. właściwe organy, a pozostałe osoby zainteresowane dostępem muszą wykazać uzasadniony interes. Brak jakiegokolwiek interesu w dostępie do informacji w rejestrze działającym w polskim porządku prawnym może budzić zdumienie w szczególności w zestawieniu z restrykcyjnymi regulacjami RODO.
Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Ministerstwo Finansów trwają aktualnie prace techniczne nad uruchomieniem CRBR. Jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planem, to już od 13 października w Polsce, jako jednym z niewielu państw UE, rejestr zacznie funkcjonować. ©℗
1 mln zł wynosi maksymalna wysokość kary dla spółki za brak zgłoszenia do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych
ok. 456,9 tys. tyle jest podmiotów zobowiązanych do wpisu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych