Najwyższe cywilne odznaczenie Izraela
„Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” to medal ustanowiony w 1963 roku przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Yad Vashem w Jerozolimie. Powstał, by oddać hołd osobom ratującym Żydów w czasie II wojny Światowej. Wręczany podczas oficjalnej ceremonii na terenie Izraela lub w jego placówkach dyplomatycznych, stanowi najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne dla osób nieżydowskiego pochodzenia.
Zabicie jednego, zabija cały świat
„Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” jest tłumaczeniem hebrajskiego terminu Chasidei Umot HaOlam, które pierwotnie rezerwowano dla osób dobrych i bogobojnych. Z czasem utożsamiono je z fragmentem Talmudu Babilońskiego głoszącego, że zniszczenie jednego życia należy utożsamiać ze zniszczeniem całego świata. Tym samym, jego ocalenie może zależeć od uratowania życia pojedynczej istoty. Fragment oddaje istotę działań Sprawiedliwych – ratując życia innych ludzi, ratowali całe ich światy.
Zasługi, które trzeba udowodnić
Instytut pamięci Yad Vashem przyznaje tytuł „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata” bardzo rozważnie. Otrzymują go tylko ci, których zasługi potwierdzają niepodważalne dowody. Warunkiem otrzymania medalu jest również spełnienie kilku kryteriów: do otrzymania tytułu są uprawnione jedynie osoby narodowości nieżydowskiej, które ratowały Żydów, narażając przy tym wolność oraz życie.
Na liście jest najwięcej Polaków
Za „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” uznano już łącznie 26, 513 osób (stan na 1 stycznia 2017). Na liście uhonorowanych można odnaleźć przeszło 6600 Polaków. Ilość zdumiewa tym bardziej, że Polska była jedynym krajem, gdzie za pomaganie ludności żydowskiej groziła kara śmierci. W konsekwencji przepisu zginęło około 2 500 osób. To właśnie na ich cześć zmieniono zasady przyznawania medal - początkowo otrzymywali go tylko żyjący, obecnie możliwe jest również pośmiertnie uhonorowanie na wniosek krewnego.
Nie wszyscy bohaterowie otrzymali nagrodę
Do dzisiaj trudno ustalić liczbę Polaków, którzy zasłużyli się pomocą ludności żydowskiej. Liczne przesiedlenia, zerwanie stosunków między między PRL a Izraelem w latach 1967-1989 i społeczna niechęć do jerozolimskiego odznaczenia honorowego w pierwszych latach powojennych utrudniły docenienie wszystkich bohaterów. A było ich bardzo wielu. Najbardziej znana - Irena Sendlerowa- uratowała życie 2500 dzieciom. Dane każdego z nich zapisywała na bardzo wąskich karteczkach i chowała do słoika, żeby móc odnaleźć je po wojnie.
Przywileje dla „Sprawiedliwych”
Każdy ze "Sprawiedliwych" uhonorowany zostaje imiennym medalem oraz dyplomem uznania. Zyskuje również przywilej wpisania nazwiska na Mur Honorowy w jerozolimskim Ogrodzie Sprawiedliwych. Do tej pory posadzono tam kilka tysięcy drzew ku czci ratujących ludzkie istnienia. Wśród nich znalazły się rośliny poświęcone działaczom „Żegoty”, Irenie Sendlerowej, Janowi i Antoninie Żabińskim czy Aleksandrowi Zelwerowiczowi. Ustawa o Yad Vashem umożliwia dodatkowo nadanie odznaczonemu, w uznaniu jego zasług, honorowego obywatelstwa państwa Izrael. W przypadku bohaterów utytułowanych pośmiertnie, obywatelstwo zyskuje wymiar symboliczny.
Dobro, które wraca
"Sprawiedliwi" zamieszkujący Izrael otrzymują comiesięczne wsparcie finansowe. Ponadto mogą liczyć na 8-dniowy zasiłek zdrowotny dla siebie i współmałżonka, a także bezpłatne świadczenia medyczne w oparciu o izraelskie prawo ubezpieczeniowe. Obecnie grupa tak uprzywilejowanych liczy kilkadziesiąt osób. Pomoc w rozwiązywaniu problemów finansowych otrzymuje każdy potrzebujący tego odznaczony, niezależnie od miejsca zamieszkania. Kwestią zajmuje się fundacja Jewish Foundation for the Righteous w Nowym Jorku. Z kolei szwajcarska organizacja Anne Frank Fonds, zapewnia wsparcie osobom wymagającym pomocy medycznej.
Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Towarzystwo Sprawiedliwych powstało w 1985, by zrzeszać obywateli polskich uhonorowanych tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” oraz ich potomków. Organizacja skupia się na upamiętnianiu odznaczonych, jak również szerzeniu wiedzy dotyczącej okupacji niemieckiej w Polsce, Holocaustu czy ratowania Żydów. Podejmuje też inicjatywy przeciwdziałające antysemityzmowi i ksenofobii.
Wybitne postaci upamiętni Ogród Sprawiedliwych
Ogród Sprawiedliwych w Warszawie, otwarty 5 czerwca 2014 roku, jest wzorowany na istniejącym od kilkunastu lat Światowym Ogrodzie Sprawiedliwych w Mediolanie. Jego powstanie stanowi odzew na ideę niesioną przez włoską fundację „Gariwo”, by stworzyć sieć Ogrodów Świata honorujących postawy moralne osób chroniących godność i życie człowieka w systemach totalitarnych czy w okresach masowych zbrodni . Ogród w Warszawie – podobnie jak pierwszy, w Mediolanie – poniesie nielicznych, wybranych. Nie chodzi tu o tworzenie panteonu, spisanie „wszystkich godnych”, ale o wyłonienie postaci, których postawa – ze względu na kontekst wydarzeń, a także charakter czynu – osiąga status wzorca, punktu odniesienia dla zbiorowej świadomości – wyjaśnia publikacja z okazji czwartej edycji upamiętnień w warszawskim Ogrodzie.