Czy treść podręcznika "Historia i teraźniejszość" była analizowana z punktu widzenia konstytucyjnej zasady bezstronności światopoglądowej państwa? – pyta rzecznik praw obywatelskich w wystąpieniu do Ministerstwa Edukacji i Nauki. Wiąże się to ze zgłaszanymi do niego skargami obywateli.
Treść podręcznika nie spełnia wymagań stawianych przed materiałami przeznaczonymi do nauki w szkole, może godzić w zasadę ochrony godności człowieka, stygmatyzować dzieci urodzone dzięki in vitro, krzywdzić mniejszości, pogłębiać problem nietolerancji i wykluczenia – to wybrane problemy, na które zwracają uwagę obywatele kierujący do RPO skargi dotyczące treści podręcznika "Historia i Teraźniejszość 1945-1979", przygotowanego przez prof. Wojciecha Roszkowskiego.
RPO zwraca uwagę na preambułę Prawa oświatowego, zgodnie z którą polski system oświaty powinien kierować się zasadami zawartymi w Konstytucji RP, Powszechnej deklaracji praw człowieka, Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych i w Konwencji o prawach dziecka, przyjmować za podstawę nauczania i wychowania uniwersalne zasady etyki (respektując chrześcijański system wartości), rozwijać u młodzieży poczucie odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata, przygotować ucznia do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich, opartych na zasadach solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.
W wystąpieniu RPO zwrócono uwagę, że na rynku dostępny jest tylko jeden podręcznik do przedmiotu "Historia i teraźniejszość". Przez to nauczyciele nie mają możliwości skorzystania z prawa wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych.
RPO zwraca też uwagę, że podręcznik powinien też spełniać warunki określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 3 października 2019 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników. Zgodnie z nim muszą one być poprawne pod względem merytorycznym, dydaktycznym, wychowawczym i językowym, w szczególności uwzględniać stan wiedzy naukowej, w tym metodycznej, oraz być przystosowane do danego poziomu kształcenia, zwłaszcza pod względem stopnia trudności, formy przekazu, właściwego doboru pojęć, nazw, terminów i sposobu ich wyjaśniania. Powinny zawierać treści zgodne z przepisami prawa, w tym ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.
"W związku ze skalą protestów społecznych dotyczących nowego podręcznika konieczna jest reakcja ministra edukacji i nauki. Ma on bowiem obowiązek zachowania szczególnej dbałości o jakość i dostępność podręczników, na których podstawie dzieci i młodzież będą nauczane i wychowywane. Wynika to z tego, że podręcznik może być dopuszczony do użytku dopiero po uzyskaniu pozytywnych opinii rzeczoznawców" – podkreśla RPO.
Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zaznacza, że do kompetencji RPO nie należy ocena podręczników szkolnych z punktu widzenia metodyki, poprawności merytorycznej czy przydatności dydaktycznej. W przestrzeni publicznej jednak podnoszone są wątpliwości, czy niektóre fragmenty podręcznika prof. W. Roszkowskiego odpowiadają standardowi, zgodnie z którym władze publiczne powinny zachować bezstronność w sprawach światopoglądowych (art. 25 ust. 2 Konstytucji RP).
Dodaje, że postępowanie poprzedzające dopuszczenie do użytku szkolnego podręcznika, który ma służyć realizacji konstytucyjnego prawa do nauki, jest wykonywaniem władzy publicznej. "Dlatego też zasadnym wydaje się postawienie pytania i wyjaśnienie, czy w opiniach rzeczoznawców, którzy wypowiadali się na temat podręcznika, jego treści były analizowane również ze wskazanego punktu widzenia" – zwraca uwagę rzecznik.
Historia i teraźniejszość to nowy przedmiot szkolny, który będzie obowiązkowy dla wszystkich uczniów szkół ponadpodstawowych. Od 1 września 2022 r. będzie wprowadzany w klasie I liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia. Wprowadzony będzie w miejsce przedmiotu wiedza o społeczeństwie, nauczanego w zakresie podstawowym, będzie obejmował zagadnienia z zakresu wiedzy o społeczeństwie oraz zagadnienia z historii najnowszej od 1945 r. do 2015 r.
Historia i teraźniejszość będzie wprowadzana w szkołach ponadpodstawowych sukcesywnie, obejmując kolejne roczniki. Docelowo nauczana będzie w liceum ogólnokształcącym w klasie I i II, w technikum w klasie I, II i III, a w branżowej szkole I stopnia w klasie I.