Rachunkowość można najogólniej zdefiniować jako system informacyjny podmiotu mający na celu dostarczanie danych niezbędnych do jego zarządzania oraz prezentujących kondycję finansową jednostki. Jest to więc system ewidencji zdarzeń i operacji, które zachodzą w każdej jednostce. Rachunkowość nie jest pojęciem jednolitym i można podzielić ją na działy. Podstawowym jest rachunkowość finansowa.

Rachunkowość finansowa
Głównym zadaniem rachunkowości finansowej jest dostarczanie informacji dla odbiorców zewnętrznych (np. inwestorów, analityków – w przypadku starań o kredyt bankowy, kontrahentów zamierzających zawrzeć poważny kontrakt). Dane, którymi zainteresowani są odbiorcy zewnętrzni, zawarte są w sprawozdaniu finansowym jednostki sporządzanym na koniec każdego roku obrotowego. Najważniejsze z nich to: rodzaj i wartość posiadanego majątku, przychody i koszty, wierzytelności i zobowiązania jednostki, struktura finansowania działalności. Aby dane prezentowane w sprawozdaniu mogły być podstawą podejmowania decyzji gospodarczych, muszą być usystematyzowane według jednolitego standardu. Ujednolicenie zasad sprawozdawczości finansowej umożliwia także porównywanie różnych jednostek, co jest szczególnie ważne dla inwestorów. Dlatego też zasady prowadzenia ksiąg oraz sporządzania sprawozdań finansowych muszą być ściśle sprecyzowane. W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym te zagadnienia jest ustawa o rachunkowości. Określa ona jednolite zasady ewidencjonowania zdarzeń gospodarczych, reguły wyceny operacji oraz sposób ujęcia danych w sprawozdaniu finansowym
Rachunkowość jednostki obejmuje:

* przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,
* prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,
* okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,
* wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,
* sporządzanie sprawozdań finansowych,
* gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą,
* poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.





Jednak nie wszystkie jednostki sporządzają sprawozdania finansowe według polskich przepisów. Część podmiotów stosuje Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR). Ustawa o rachunkowości w pewnych przypadkach nakazuje ich stosowanie (np. niektóre sprawozdania banków), a w niektórych sytuacjach dopuszcza sporządzanie sprawozdania według standardów, jeśli zarząd jednostki podejmie taką decyzję (np. gdy jednostka należy do grupy kapitałowej sporządzającej skonsolidowane sprawozdanie według MSR). W najbliższych latach – wraz z liczbą podmiotów prowadzących rachunkowość według reguł zawartych w standardach – rola MSR będzie niewątpliwie wzrastała.
Nie oznacza to jednak, że sprawozdania sporządzone według polskiej ustawy o rachunkowości są całkowicie nieporównywalne z ich odpowiednikami sporządzonymi na podstawie MSR. Podstawowe zasady są bowiem takie same. Standardy są jednak dużo bardziej obszerne i szczegółowe oraz zawierają wiele rozwiązań alternatywnych, pozostawiając jednostkom znaczne możliwości wyboru określonych rozwiązań (za co są krytykowane przez część ekspertów).

Rachunkowość zarządcza
Jest to dział rachunkowości zajmujący się dostarczaniem informacji dla odbiorców wewnętrznych, czyli przede wszystkim na potrzeby zarządu. Zasady ewidencjonowania i dostarczania tych danych nie są uregulowane przepisami. Nie istnieje tu bowiem obawa wprowadzania w błąd użytkownika zewnętrznego. Najczęściej jednak dane dla celów rachunkowości zarządczej wynikają z ksiąg prowadzonych dla celów sprawozdawczych – taki sposób postępowania jest najłatwiejszy i najtańszy w funkcjonowaniu.

Księgowość
W potocznym rozumieniu księgowość często utożsamiana jest z rachunkowością. Nie jest to zgodne z systematyką przyjętą w nauce. Księgowość jest to bowiem część rejestracyjna systemu rachunkowości. W praktyce można powiedzieć, że jest to prowadzenie ksiąg rachunkowych, czyli księgowanie operacji gospodarczych. Następnie dane te wykorzystywane są w: rachunku kosztów (który w dużym uproszczeniu można określić jako proces przypisywania kosztów osiąganym przychodom), sprawozdawczości finansowej oraz rachunkowości zarządczej.

Rachunkowość kreatywna
W ostatnich latach popularnym terminem stała się rachunkowość kreatywna. Jest to działanie zarządu jednostki mające na celu ukształtowanie u czytelników sprawozdania finansowego z góry założonego wizerunku przedsiębiorstwa. Innymi słowy, najpierw określa się dane, jakie powinno zawierać sprawozdanie finansowe (albo jak powinny wyglądać wyliczone na jego podstawie wskaźniki), a dopiero później dobiera się odpowiednie zasady rachunkowości, aby założony wynik osiągnąć.

PRZYKŁAD
W budżecie jednostka założyła osiągnięcie zysku w wysokości 100 000 zł. Ponieważ przychody były niższe, niż zakładano, postanowiono obniżyć stawki amortyzacyjne oraz złagodzić rygory dokonywania odpisów aktualizujących należności, których spłata jest zagrożona. W ten sposób odpowiednio zmniejszono koszty i w sprawozdaniu wykazano zakładany zysk. Oczywiście jest to działanie niezgodne z prawem. Wynika to z faktu, że jedną z podstawowych reguł rachunkowości jest zasada ciągłości. Nakazuje ona stosowanie tych samych zasad (polityki) rachunkowości w kolejnych latach obrotowych. Zmiany polityki rachunkowości można wprowadzać wyjątkowo.

Konrad Piłat

Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.).