Cesja wywodzi się z łacińskiego słowa cessio i oznacza dobrowolne odstąpienie, przelew, przeniesienie, wyzucie się, pozbawienie, przelew wierzytelności.
Cesja występuje zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i prawa międzynarodowego.
Cesja w prawie cywilnym
W prawie cywilnym mianem cesji określa się instytucję przelewu wierzytelności. Jest to przeniesienie wierzytelności z majątku pierwotnego wierzyciela (zbywcy, cedenta) do majątku osoby trzeciej (nabywcy, cesjonariusza) na podstawie umowy zawartej między tymi osobami.
Umowa przelewu wierzytelności może być zawarta w dowolnej formie, nawet ustnej. Jednak forma pisemna wymagana jest wtedy, gdy wierzytelność jest stwierdzona pismem (np. cedent przelewa na cesjonariusza wierzytelność z tytułu umowy pożyczki, która ma formę pisemną). Wówczas umowa przelewu też powinna mieć taką postać. Niezachowanie tej formy nie pociąga jednak za sobą nieważności umowy, bowiem forma pisemna dla przelewu wierzytelności wymagana jest jedynie dla celów dowodowych, najczęściej na wypadek ewentualnego sporu między stronami.
Skuteczność umowy przelewu wierzytelności nie jest uwarunkowana uzyskaniem zgody dłużnika, ponieważ nie pogarsza ona jego sytuacji prawnej poprzez zwiększenie zakresu zobowiązań. Cedent powinien jednak powiadomić dłużnika o zmianie osoby wierzyciela. Pomimo że do skuteczności przelewu nie jest wymagana zgoda dłużnika, to strony stosunku podstawowego, tj. dłużnik i wierzyciel, mogą postanowić, że zgoda ta jest wymagana bądź w ogóle wyłączyć możliwość rozporządzania wierzytelnością. Wówczas umowa przelewu wierzytelności będzie niedopuszczalna lub dla swej skuteczności będzie wymagać zgody dłużnika.
Jeśli cedent nie powiadomił dłużnika o przelewie wierzytelności, powinien to bezwzględnie zrobić cesjonariusz. Leży to w jego interesie. Dopóki bowiem zbywca (cedent) nie powiadomi dłużnika o dokonanym przelewie, dopóty spełnienie przez niego świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela (cedenta) ma skutek także względem nabywcy (cesjonariusza), chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział już o przelewie. Istnieje domniemanie dobrej wiary dłużnika i to na nabywcy spoczywa ciężar wykazania, że dłużnik wiedział o przelewie w chwili spełnienia świadczenia. Cesjonariusz powinien zatem, kierując się zasadą ograniczonego zaufania do cedenta, uprzedzić dłużnika, że nie powinien dokonywać zapłaty na rzecz dotychczasowego wierzyciela (cedenta) i że wszelkie świadczenia mają być przekazywane na jego konto. Najbezpieczniej jest zawrzeć w umowie przelewu stosowną klauzulę zobowiązującą cedenta do zawiadomienia swego dłużnika o przelewie.
Przelać można, co do zasady, każdą wierzytelność zarówno pieniężną, jak i niepieniężną. Wraz z wierzytelnością przechodzą prawa z nią związane, np. odsetki. Niektórych jednak wierzytelności nie można przelewać. Chodzi tu o:
* prawo odkupu,
* prawo pierwokupu,
* prawo dożywocia,
* roszczenia odszkodowawcze z tytułu czynu niedozwolonego; wyjątek stanowią roszczenia już wymagalne i uznane na piśmie bądź też przyznane prawomocnym wyrokiem sądu,
* udział wspólnika w spółce cywilnej.
Ponadto w odniesieniu do niektórych kategorii wierzytelności istnieją ograniczenia w ich zbywaniu, a więc także przelewie, uzależniające skuteczność ich zbycia od zaistnienia pewnych szczególnych warunków, np.:
* zastaw – można go przenieść tylko wraz z wierzytelnością, którą zabezpiecza,
* wierzytelność dzierżawcy wobec wydzierżawiającego – można ją przenieść tylko wtedy, jeśli wyrazi na to zgodę wydzierżawiający,
* hipoteka zwykła – można ją przenieść tylko wraz z wierzytelnością, którą zabezpiecza.
Przelewu wierzytelności nie można też dokonać, jeśli sprzeciwia się temu właściwość zobowiązania. Nie można np. przelać: prawa do alimentów, prawa do autorstwa utworu, wierzytelności z umowy poręczenia, wierzytelności z umowy o dzieło.
Cesja najpowszechniej jest spotykana w praktyce bankowej jako zabezpieczenie udzielonego kredytu lub pożyczki. Wówczas dochodzi do cesji na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia kredytobiorcy. W takim przypadku bank (cesjonariusz) w zamian za udzielenie kredytobiorcy (cedentowi) kredytu uzyskuje prawo do domagania się odszkodowania z polisy ubezpieczeniowej. Zobowiązanie do płacenia składek wynikających z polisy spoczywa na cedencie. Instytucję przelewu wierzytelności wykorzystuje się także w umowie factoringu, która polega na tym, że podmiot gospodarczy (faktor) nabywa od przedsiębiorców (faktorantów) przysługujące im w stosunku do ich dłużników wierzytelności, pobierając stosowne wynagrodzenie w formie dyskonta przy zakupie wierzytelności.
Cesja w prawie międzynarodowym
Na gruncie prawa międzynarodowego cesja jest jednym z pochodnych (wtórnych) sposobów nabycia terytorium i oznacza odstąpienie przez państwo części swojego terytorium na rzecz drugiego państwa, potwierdzone umową międzynarodową. Cesja nie może mieć charakteru jednostronnego działania (np. aneksji), ale musi być pokojowa i zgodna z prawem. Formalnie cesja składa się z dwóch etapów:
* zrzeczenia się praw do obszaru przez cedenta i zobowiązania się do pozostawienia swobody działania drugiej stronie,
* faktycznego objęcia władzy na danym obszarze przez cesjonariusza.
Zazwyczaj cesja polega na zrzeczeniu się części terytorium w myśl postanowień traktatu pokojowego kończącego stan wojny. Niekiedy cesja dla swej skuteczności wymaga uwzględnienia woli ludności zamieszkującej cedowany obszar, głównie w drodze plebiscytu lub prawa opcji, tj. wyboru przez ludność miejsca zamieszkania i przynależności państwowej. Niekiedy też istnieje konieczność uznania cesji przez państwa trzecie, np. dla zachowania statusu prawnego obszaru (neutralizacja, prawo tranzytu). Można wyróżnić następujące rodzaje cesji:
* odpłatną – polega na przeprowadzeniu transakcji kupna-sprzedaży; w ten sposób swoje terytorium powiększały np. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, zakupując w 1803 r. Luizjanę od Francji, w 1821 r. Florydę od Hiszpanii, w 1848 r. obecne południowo-wschodnie stany od Meksyku, w 1867 r. Alaskę od Rosji oraz w 1917 r. trzy wyspy Duńskich Indii Zachodnich (obecnie Wyspy Dziewicze),
* wzajemną – polega na zamianie terytorium, np. wymiana w 1951 r. 480 km2 terytorium między Polską a ZSRR,
* nieodpłatną – polega na przekazaniu części terytorium w darze, np. odstąpienie w 1866 r. przez Austrię na rzecz Włoch Wenecji, odstąpienie w 1929 r. przez Włochy części swego terytorium Stolicy Apostolskiej celem utworzenia Państwa Watykańskiego.
PRZYKŁAD
Wojciech J. udzielił pożyczki w kwocie 15 000 zł Cecylii Z. W tym celu spisali umowę, w której zastrzegli odsetki w wysokości 15 proc. w skali roku. Pożyczone pieniądze miały zostać zwrócone po upływie roku. Gdy nastąpił termin zwrotu pożyczki, Cecylia Z. odmówiła, tłumacząc się trudną sytuacją materialną. Wojciech J. potrzebował jednak gotówki. W związku z tym wierzytelność przysługującą mu wobec Cecylii Z. z tytułu umowy pożyczki przeniósł na Dariusza T., w zamian za co otrzymał kwotę 10 000 zł. W tym celu Wojciech J. spisał z Dariuszem T. umowę przelewu wierzytelności. Na jej podstawie Dariusz T. może domagać się od Cecylii Z. zwrotu pożyczki wraz z należnymi odsetkami.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Specyficznym rodzajem przelewu wierzytelności jest indos, mający zastosowanie do papierów wartościowych, głównie weksli i czeków.
Podstawa prawna
* Art. 509–516 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
* Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych, podpisana dnia 15 lutego 1951 r. (Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63).