Prawo pierwokupu – prawo określonej osoby do pierwszeństwa w zakupie oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby jej właściciel zamierzał sprzedać ją osobie trzeciej.
Prawo pierwokupu upoważnia do kupna określonej rzeczy jedynie wtedy, kiedy jej właściciel będzie sprzedawał tę rzecz. Natomiast nie można go zrealizować w innych przypadkach zbywania rzeczy przez właściciela, np. przy darowiźnie.

Przedmiot pierwokupu

Prawo pierwokupu może wynikać z ustawy lub czynności prawnej. Dotyczy ono zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości (w tym przypadku tak prawa własności, jak i użytkowania wieczystego). Zawsze jednak musi to być rzecz oznaczona przynajmniej rodzajowo (np. samochód określonej marki).

PRZYKŁAD
1. Krzysztof B. jest właścicielem samochodu dostawczego, a Grzegorz S. posiada prawo pierwokupu tego samochodu. Na wypadek gdyby Krzysztof B. zamierzał sprzedać swój samochód, Grzegorz S. będzie mógł kupić go z pierwszeństwem przed innymi kontrahentami Krzysztofa B. 2. Krzysztof B. zamierza zawrzeć z Jackiem F. umowę darowizny samochodu dostawczego. Grzegorz S., posiadający prawo pierwokupu samochodu, w tym przypadku nie będzie mógł nabyć go z pierwszeństwem przed Jackiem F.

Prawem pierwokupu mogą być objęte również: wierzytelności, autorskie prawa majątkowe czy udział w spółce handlowej. Wykonanie prawa pierwokupu zależy w pierwszej kolejności od inicjatywy właściciela rzeczy, który najpierw musi zdecydować się na sprzedaż. Uprawniony do pierwokupu nie może skutecznie domagać się od właściciela przeniesienia na niego własności rzeczy, dopóki sam właściciel nie zechce jej sprzedać.

Realizacja

Realizacja prawa pierwokupu jest możliwa, jeśli właściciel zawrze z osobą trzecią umowę sprzedaży, pod warunkiem że uprawniony do pierwokupu nie wykona swego prawa. W takim przypadku właściciel będzie zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia uprawnionego o treści umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią, a ten będzie mógł, w terminie określonym przepisami prawa lub postanowieniami czynności prawnej, wykonać przysługujące mu prawo.

Prawo gminy

Odmienne zasady składania oświadczeń dotyczą ustawowego prawa pierwokupu gminy, wynikającego z ustawy o gospodarce nieruchomościami. W takim przypadku składa je wójt (burmistrz albo prezydent miasta), w terminie miesiąca od otrzymania zawiadomienia o treści umowy sprzedaży, w formie aktu notarialnego u notariusza, który sporządził umowę sprzedaży. W przypadku gdyby złożenie oświadczenia u tego samego notariusza było niemożliwe lub napotykało poważne trudności, może być ono złożone u innego notariusza.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Wykonanie prawa pierwokupu następuje przez złożenie właścicielowi odpowiedniego oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu.

W wyniku złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu między właścicielem a uprawnionym do pierwokupu dochodzi do skutku umowa sprzedaży – co do zasady – tej samej treści co umowa zawarta przez właściciela z osobą trzecią. W rezultacie nie muszą oni dokonywać żadnych innych czynności, a w szczególności zawierać umowy stanowiącej powtórzenie umowy właściciela z osobą trzecią.

Jeśli prawo pierwokupu z mocy ustawy przysługuje:
• Skarbowi Państwa,
• jednostce samorządu terytorialnego,
• współwłaścicielowi albo
• dzierżawcy,



bezwarunkowa sprzedaż rzeczy jest nieważna.

Prawo do pierwokupu jest niezbywalne, a także, co do zasady, nie może być wykonywane względem części rzeczy.

W przypadku kilku osób posiadających prawo do pierwokupu jednej rzeczy, jeśli część z nich nie wykonuje tego prawa, wówczas pozostali mogą je wykonać w całości.

Piotr Polański

Podstawa prawna
Art. 596–602 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 109–111 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603 z późn. zm.).