Swap procentowy jest także nazywany swapem stopy procentowej lub wprost IRS-em (od ang. Interest Rate Swap). Swap procentowy jest instrumentem finansowym pozwalającym zarządzać ryzykiem związanym ze stopami procentowymi dotyczącymi zwykle zaciągniętego długu lub udzielonych pożyczek. Jest to umowa, na podstawie której strony wypłacają sobie wzajemnie (w określonych odstępach czasu w trakcie trwania kontraktu) odsetki od umownego nominału kontraktu, naliczane według odmiennej stopy procentowej. Przykładowo w okresie trwania umowy podmiot A będzie wypłacał kwartalnie podmiotowi B odsetki naliczane według stopy zmiennej WIBOR 3M + 2 proc. marży, natomiast podmiot B będzie wypłacał kwartalnie podmiotowi A odsetki naliczane według stopy stałej 6 proc.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości swap procentowy spełnia definicję instrumentu finansowego, w tym instrumentu pochodnego. Na podstawie rozporządzenia dotyczącego ujmowania instrumentów finansowych IRS jako instrument pochodny klasyfikowany jest do kategorii instrumentów finansowych przeznaczonych do obrotu. Instrumenty takie są ujmowane początkowo według wartości godziwej skorygowanej o koszty transakcyjne, a następnie na każdy dzień bilansowy według wartości godziwej, przy czym efekt wyceny ujmowany jest bieżąco w rachunku zysków i strat.
Zwykle zawarcie umowy IRS nie wiąże się z zapłatą opłaty transakcyjnej. Dlatego wartość godziwa skorygowana o koszty transakcyjne w momencie zawarcia umowy IRS wynosi zero i w związku z tym nie są dokonywane żadne księgowania.
Przyjmijmy, że podmiot X zawarł z bankiem transakcję IRS 1 lipca 2009 r. z terminem ostatecznego rozliczenia 30 czerwca 2011 r. Płatności w związku z IRS są dokonywane w okresach półrocznych począwszy od 31 grudnia 2009 r.
Bazując na powyższym przykładzie, na dzień bilansowy 31 grudnia 2010 r. płatność przewidziana na ten dzień będzie ujęta według faktycznych kwot realizacji. Różnica pomiędzy kwotą zapłaconą a otrzymaną będzie stanowić koszt lub przychód finansowy.
Natomiast dla rozliczeń mających mieć miejsce po dniu bilansowym (tj. po 31 grudnia 2010 r.) należy dokonać wyceny bilansowej.
Wycena IRS na dany dzień bilansowy stanowi różnicę zdyskontowanych przepływów pieniężnych w związku z transakcją, czyli zdyskontowaną do dnia bilansowego różnicę pomiędzy szacowanymi kwotami do zapłacenia przez podmiot X a kwotami do otrzymania od banku, określonymi na poszczególne daty rozliczeniowe.
Wycena instrumentu może mieć wartość dodatnią (skutkującą ujęciem aktywa finansowego) lub ujemną (skutkującą ujęciem zobowiązania finansowego). Odpowiednio skutki wyceny ujmuje się jako przychód lub koszt finansowy.
Na kolejne dni bilansowe (w tym śródroczne) IRS podlega aktualizacji wyceny do wartości godziwej. Korekta wartości godziwej zmniejsza lub zwiększa wartość bilansową reprezentującą wycenę instrumentu finansowego na poprzedni dzień bilansowy i jednocześnie skutki korekty ujmowane są odpowiednio jako koszt lub przychód finansowy.
Skutki płatności dokonywanych na poszczególne daty rozliczeniowe są ujmowane zgodnie z ich rzeczywistym efektem przez konto kosztów lub przychodów finansowych.
Zwracam uwagę na fakt, że wycena IRS stanowi tzw. różnicę przejściową będącą podstawą do naliczenia odroczonego podatku dochodowego.
Ponadto należy pamiętać, że powyższe ujęcie księgowe nie dotyczy przypadku, gdy podmiot X stosowałby tzw. rachunkowość zabezpieczeń.