Rozprawa jest to jawne posiedzenie składu orzekającego, na którym rozpatrywana i rozstrzygana jest sprawa. Rozprawa rozpoczyna się w momencie wywołania sprawy i kończy w chwili jej zamknięcia. W większości przypadków nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w trakcie jednego posiedzenia sądowego. Dlatego też w trakcie rozprawy może być wyznaczanych kilka posiedzeń. W procesie cywilnym zasadą jest, że skład orzekający rozpoznaje sprawę na rozprawie. W postępowaniu nieprocesowym rozprawa odbywa się tylko w przypadkach wskazanych w przepisach lub gdy sąd uzna to za uzasadnione w danej sytuacji.
Rozprawa jest centralnym punktem procesu cywilnego (w trakcie rozprawy strony przedstawiają swoje żądania i dowody na ich poparcie). Jej termin wyznacza przewodniczący. Do jego obowiązków należy również przygotowanie rozprawy (np. wezwanie świadków, zarządzenie przedstawienia dokumentów) oraz kierowanie jej przebiegiem. Przed pierwszą rozprawą pozwany może wnieść odpowiedź na pozew, w której przedstawia stanowisko dotyczące sprawy i dowodów przedstawionych przez powoda, a także wskazuje swoje żądanie dotyczące sposobu jej rozstrzygnięcia. W sprawach zawiłych i rachunkowych przewodniczący może zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew.

Przebieg rozprawy
Rozprawę rozpoczyna wywołanie sprawy. Następnie strony (najpierw powód, a potem pozwany) zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski, a także twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą również wskazać podstawy prawne. Ponadto każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych. Powinna je składać zgodnie z prawdą bez zatajania czegokolwiek.
Następnie przewodniczący zadaje pytania stronom w celu ustalenia, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne. W razie uzasadnionej potrzeby może udzielić im niezbędnych pouczeń, w tym wskazać na celowość ustanowienia pełnomocnika. Przewodniczący powinien w trakcie rozprawy (zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu) próbować skłonić strony do pojednania. W razie dojścia do porozumienia zawierana jest ugoda. Ponadto możliwe jest skierowanie stron do mediacji.
Jeżeli nie udało się zakończyć sprawy w ten sposób, przeprowadzane jest postępowanie dowodowe i następuje roztrząsanie jego wyników.
Przepisy umożliwiają odroczenie rozprawy. Jednak w celu zapobieżenia przewlekłości postępowania limitują sytuacje, w których sąd może podjąć taką decyzję. Natomiast sąd odracza rozprawę, gdy:



- stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania,
- nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć,
- postanowi wezwać do wzięcia udziału w sprawie lub zawiadomić o toczącym się procesie osoby, które dotychczas w postępowaniu nie występowały w charakterze powodów lub pozwanych.

Ponadto rozprawa powinna zostać odroczona w przypadku, gdy dalsze jej prowadzenie może spowodować nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możliwości obrony swoich praw (np. art. 193 par. 3 k.p.c.).

Zamknięcie rozprawy
Przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i udzieleniu głosu stronom. Jednak zamkniętą rozprawę sąd może otworzyć na nowo, np. gdy wyszły na jaw nowe istotne fakty lub dowody. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Całe posiedzenie lub jego część odbywa się przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności albo gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Każda ze stron może w piśmie procesowym żądać przeprowadzenia rozprawy w jej nieobecności. W razie nieobecności strony na rozprawie przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia sprawozdawca przedstawia jej wnioski, twierdzenia i dowody znajdujące się w aktach sprawy.

RADZIMY
Strona powinna wskazywać dowody potwierdzające jej twierdzenia i wnioski oraz w celu odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. Może je przedstawiać aż do zamknięcia rozprawy. Jednak należy pamiętać, że sąd pominie środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki. Ponadto sąd może nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów powstałych wskutek zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów.

Iwona Sawicka

Podstawa prawna
* Art. 148–163 i 206–226 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).