To jedna z form postępowania cywilnego, której celem jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej stronom lub uczestnikom, jeżeli uprawdopodobnią oni swoje roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes ten istnieje zawsze wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwiłby lub poważnie utrudnił wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia czy osiągnięcia celu postępowania. Sam sposób udzielenia takiej ochrony prawnej może polegać więc na zabezpieczeniu wykonania orzeczenia lub na uregulowaniu stosunków między stronami na czas toczącego się postępowania. Zabezpieczenie może być orzeczone w każdym postępowaniu, zarówno procesowym, jak i nieprocesowym.

Formy zabezpieczenia

W omawianym postępowaniu zabezpieczyć można zarówno roszczenia pieniężne, jak i niepieniężne. Zabezpieczenie tych pierwszych następuje najczęściej przez zajęcie określonych, wymienionych szczegółowo w postanowieniu sądu, ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunku bankowego czy innych praw majątkowych lub wierzytelności. Jeśli spór dotyczy większych kwot, można również obciążyć nieruchomość hipoteką przymusową, ustanowić zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub zakaz zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. W sprawach o alimenty zabezpieczenie może polegać na zobowiązaniu do zapłaty jednorazowo lub okresowo określonej kwoty uprawnionemu. Nieco inaczej wygląda zabezpieczenie w sytuacji, gdy jego przedmiotem nie jest świadczenie pieniężne (np. powód domaga się przeprosin od pozwanego). Sąd może wówczas udzielić zabezpieczenia w taki sposób, jaki uzna za odpowiedni, a więc m.in. zastosować wskazane środki, unormować prawa i obowiązki uczestników lub stron postępowania sądowego na czas jego trwania albo ustanowić zakaz zbywania określonych przedmiotów. Jeżeli natomiast powództwo wytoczone zostało przeciwko jednostce Skarbu Państwa, sąd nie udzieli zabezpieczenia, albowiem ustawodawca uznał, że nie istnieje obawa niespełnienia roszczeń przez Skarb Państwa, którego organy mają obowiązek wykonywania prawomocnych orzeczeń.

Upadek zabezpieczenia

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Orzeczenie o udzieleniu zabezpieczenia przybiera formę postanowienia. Na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia (a więc zarówno uwzględniające, jak i oddalające wniosek o jego dokonanie) przysługuje zażalenie do sądu II instancji.

Zabezpieczenie polega na udzieleniu tymczasowej ochrony prawnej, a więc po jakimś czasie traci swoją moc, czyli upada. Gdy zapadnie orzeczenie uwzględniające roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, upada ono po upływie miesiąca od uprawomocnienia się tegoż orzeczenia (mogą istnieć wyjątki od tej sytuacji) – jest to czas dla powoda (uprawnionego) do podjęcia środków mających na celu wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Na wniosek obowiązanego sąd, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu, może wydać również postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.

Natomiast w wypadku, kiedy powództwo lub wniosek uprawnionego zostaną oddalone lub zwrócone albo też postępowanie zostanie umorzone, zabezpieczenie upada już z chwilą uprawomocnienia się takiego orzeczenia.

Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w I instancji. Co do zasady, wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym i jeżeli postanowienie sądu w tym przedmiocie dotyczy zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunku bankowego czy innych praw majątkowych lub wierzytelności i podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny, jego odpis zostanie doręczony tylko uprawnionemu. Ma to zapobiec ewentualnym próbom ukrycia majątku przez obowiązanego. O wydaniu takiego postanowienia dowie się on dopiero, gdy organ egzekucyjny przystąpi do jego wykonania.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien być rozpoznany przez sąd bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Wydanie postanowienia w późniejszym terminie może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za bezprawne działanie.

Zabezpieczenie majątkowe w prawie karnym

W razie popełnienia przestępstwa, za które kodeks karny przewiduje jakiekolwiek sankcje finansowe (kara grzywny, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne, zadośćuczynienie), zabezpieczenie wykonania takiego orzeczenia nastąpić może z urzędu. Postanowienie w tej kwestii wydaje – w zależności od etapu, na jakim znajduje się postępowanie – prokurator lub sąd. Gdy zachodzi obawa usunięcia mienia przez osobę podejrzaną, tymczasowego zajęcia ruchomości może dokonać Policja.

Podstawa prawnaArt. 730–757 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).