W zbliżającym się tygodniu najprawdopodobniej powstaną trzy komisje śledcze. Ich działanie może przynieść duże korzyści, jednak nie ma co spodziewać się spektakularnych sukcesów.
Nie tylko Pegasus
Komisje mają badać działanie instytucji państwowych w ważnych obszarach życia publicznego. Jeśli chcemy wiedzieć czym będą zajmować się komisje, nie możemy opierać się wyłącznie na ich potocznych nazwach podawanych w komunikatach medialnych. Zapewne komisje zbadają aferę wizową, wykorzystywanie systemu Pegasus i organizację wyborów kopertowych. Pole ich działania będzie jednak szersze. Wynika to z określonego w projektach uchwał szczegółowego zakresu działań komisji.
Na przykład komisja dotycząca Pegasusa będzie uprawniona do zbadania legalności, prawidłowości i celowości prowadzonych czynności operacyjno-rozpoznawczych w latach 2015-2023 przeprowadzonych przez służby specjalne i Policję. Jej pole działania nie ograniczy się zatem do jednego z narzędzi inwigilacji, a pozwoli na całościową ocenę sposobu posługiwania się przez służby specjalne i organy ścigania technikami kontroli operacyjnej i kontroli utrwalania rozmów. To ważne, w świetle sygnałów o nadużywaniu przez służby tych narzędzi.
Z kolei komisja potocznie określana mianem komisji do spraw afery wizowej uprawniona będzie do badania prawidłowości, legalności oraz celowości działań, a także występowania nadużyć, zaniedbań i zaniechań w zakresie legalizacji pobytu cudzoziemców w latach 2019-2023. Komisja ma badać znacznie szerszy okres niż ten podawany w przekazach medialnych dotyczących tej afery, a ponadto szczegółowej analizie podda zaniedbania służb specjalnych i organów ścigania w jej ujawnieniu.
Komisja to nie prokuratura
Charakter działania sejmowych komisji śledczych uzależniony jest od roli, jaką przypisuje im konstytucja i ustawy. Komisje te są szczególnymi organami władzy ustawodawczej. Za ich pośrednictwem władza ta realizuje funkcję kontrolną nad władzą wykonawczą. Komisje nie są ani organami ścigania, ani organami wymiaru sprawiedliwości. Nie zastąpią prokuratury. Ich powstanie nie jest remedium na niedomagania w sferze ścigania przestępstw jakie powstały w związku z upolitycznieniem prokuratury. Nie znaczy to jednak, że działanie komisji nie ma sensu, a instrumenty, które posiada komisja nie pozwalają na wnikliwe zbadanie nieprawidłowości.
Działalność komisji sejmowych może mieć istotne znaczenie dla zapewnienia jawności życia publicznego w sferach istotnych dla działania państwa. Planowane komisje mają dotykać takich kwestii jak ochrona bezpieczeństwa, instytucjonalne poszanowanie praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do prywatności czy ochrony majątku publicznego. Opinia publiczna ma prawo do rzetelnej informacji na temat nieprawidłowości funkcjonowania państwa w tych obszarach. Ma to tym bardziej znaczenie po długim czasie braku transparencji w działaniu instytucji państwowych, negatywnym podejściu do udzielania informacji publicznej oraz powierzeniu upolitycznionej prokuraturze badania afer dotyczących ówczesnej władzy.
Pomimo tego, że komisje śledcze nie są organami ścigania mają duże uprawnienia w sferze przeprowadzania dowodów. Ich głównym orężem jest możliwość wzywania świadków i odbierania zeznań pod rygorem odpowiedzialności karnej za kłamstwo. Komisja ma prawo wezwać osoby, które mogą posiadać wiedzę dotyczącą badanego przez nią tematu, a osoba taka musi się stawić i złożyć zeznania. Status komisji oraz to, że działa na oczach opinii publicznej jest skuteczną formą nacisku na stawienie się świadków i złożenie zeznań. Ponadto, komisja ma prawo pozyskiwania dokumentów od instytucji państwowych. Pomimo jawności działań komisji, ma ona duże możliwości nie tylko ujawniania opinii publicznej nieprawidłowości w działalności instytucji państwowych, ale również zbierania materiału dowodowego, który może stanowić podstawę dla działania innych organów.
Aby komisja prawidłowo zrealizowała swoje funkcje, ważne jest aby działała profesjonalnie. Jej posiedzenia nie mogą przeradzać się w polityczny spektakl, którego punktem kulminacyjnym będą ustne przepychanki pomiędzy członkami komisji, a wezwanymi świadkami. Takie działanie może nie zniechęci opinii publicznej ale na pewno nie zapewni jej tego, co komisja zapewnić powinna, a więc dokładnej informacji o nadużyciach władzy. Elementem profesjonalizmu działania komisji powinno być również wnikliwe przeprowadzenie dowodów, w tym przesłuchanie świadków. Do tych czynności członkowie komisji powinni być dobrze przygotowani, aby nie dochodziło do niedorzecznych pytań narażających komisję na śmieszność. Z pewnością również komisja powinna dbać o prawa świadków, w tym prawo do pełnomocnika oraz prawo do obrony. W ten sposób komisje mają szansę zafunkcjonować nie jako narzędzie politycznego rewanżyzmu, a ważny instrument parlamentarnej kontroli działania władzy wykonawczej.
Co po stanowisku komisji?
Komisje po zakończeniu swojego działania przygotują pisemne sprawozdanie wraz ze stanowiskiem końcowym. Komisje będą mogły w swoim stanowisku zawrzeć wnioski o pociągnięcie określonych osób do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu lub zdecydować o złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do prokuratury. Arytmetyka sejmowa jest nieubłagana. Do pociągnięcia Prezesa Rady Ministrów czy członków Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu potrzebna jest większość 3/5 ustawowej liczby posłów. Uzyskanie takiej większości wydaje się obecnie niemożliwe bez wyłamania się dużej grupy posłów PiS. W bieżącej kadencji parlamentu raczej nie można więc liczyć na spektakularne postępowania przed Trybunałem Stanu. Zbliżenie się do wyniku głosowania sprzed 8 lat o pociągnięcie przed ten organ Zbigniewa Ziobry będzie trudne.
Niestety podobne uwagi sformułować trzeba wobec potencjalnej próby uruchomienia przez komisję sprawy w prokuraturze. Postępowanie przed komisją nie zastępuje śledztwa, a jej aktywność – działania organów ścigania. Jeśli komisja skieruje zawiadomienie do upolitycznionej prokuratury to takie postępowanie może podzielić losy wielu spraw o zabarwieniu politycznym, które zgłaszane były w ostatnich latach. Jeśli wcześniej dojdzie do odpolitycznienia prokuratury jest prawie oczywiste, że wątki objęte działalnością komisji będą już dawno przedmiotem toczących się postępowań. Materiał dostarczony przez komisję może być w takim przypadku dodatkowym impulsem do przeprowadzenia dowodów w prowadzonych śledztwach.
Podsumowanie
Komisje śledcze mają do odegrania bardzo ważną rolę w wyjaśnieniu nieprawidłowości w działaniu instytucji. Są one jednak tylko jednym z elementów uzdrowienia państwa. Kluczowym elementem sanacji powinno być odpolitycznienie prokuratury tak, aby działała ona interesie całego społeczeństwa.
/>