W MKiDN prowadzone są dokładne analizy proweniencji książki podarowanej przez prezydenta Francji Emmanuela Macrona papieżowi Franciszkowi - poinformował resort kultury. Staramy się ustalić, kiedy i w jakich okolicznościach książka opuściła Lwów - dodano.

W komunikacie podano, że "jeden z przekazów mówi, że książka już na początku XX wieku znajdowała się w jednym z paryskich antykwariatów, o czym mają świadczyć inne zachowane znaki własnościowe".

"Czytelnia Akademicka we Lwowie powstała w II połowie XIX wieku jako organizacja studencka zrzeszająca między innymi studentów i wykładowców lwowskich uczelni. W ramach Czytelni organizowane były liczne spotkania i rozprawy naukowe czy literackie oraz prowadzona była Biblioteka Czytelni. Książka Immanuela Kanta +Projekt wiecznego pokoju+, podarowana przez Emmanuela Macrona papieżowi Franciszkowi, znalazła się w zbiorach Czytelni Akademickiej prawdopodobnie już w roku 1869. Wskazuje na to zachowany na stronie tytułowej numer inwentarzowy, który został porównany z zachowanymi archiwaliami dotyczącymi Czytelni Akademickiej we Lwowie. Na tej podstawie też wiemy, że Biblioteka Czytelni udostępniała zbiory w swojej siedzibie, ale także wypożyczała je członkom organizacji do domów. Niekiedy wypożyczone książki już nie wracały" - wyjaśniono w informacji MKiDN.

Zaznaczono, że "wiedza, którą obecnie mamy, nie pozwala na potwierdzenie faktu, że książka ta została utracona w wyniku II wojny światowej". "Warto przy tym zwrócić uwagę, iż za polskie straty wojenne uznawane są dobra kultury utracone w wyniku II wojny światowej z terenów Polski w jej granicach po 1945 r." - przypomniano.

"Natomiast sam fakt podarowania papieżowi przez prezydenta Francji książki z pieczęcią wskazującą na jej pochodzenie ze zbiorów przedwojennej polskiej organizacji powinien być poprzedzony szczegółowymi badaniami proweniencyjnymi, wykluczającymi, że obiekt może stanowić stratę wojenną" - wskazano.

Podkreślono, że "na terenie Francji wciąż znajdują się straty wojenne pochodzące z terenu Polski w jej granicach po 1945 r.". "W zbiorach Luwru przechowywany jest obraz z przedwojennych zbiorów wrocławskich - +Holenderski brzeg rzeki+ Jana van Goyena, w sprawie którego MKiDN złożyło wniosek restytucyjny w 2021 r. Do tej pory pozostaje on bez odpowiedzi. To samo dotyczy dwóch aplik – świeczników ściennych z Łazienek Królewskich, które wiszą na ścianach w Hotelu Ritz w Paryżu" - napisano w komunikacie. (PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska

Wicedyrektor OSW: Odtworzenie losów książki będzie trudne

Odtworzenie losów podarowanego papieżowi przez prezydenta Francji XVIII-wiecznego wydania "Projektu wiecznego pokoju" z polską biblioteczną pieczęcią będzie trudne - stwierdził w rozmowie z PAP wicedyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich Wojciech Konończuk. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że egzemplarz pracy Kanta mógł być zagrabiony w czasie wojen. Nie ma bowiem śladów, by Czytelnia Akademicka sprzedawała książki - dodał.

"Bez czasochłonnych badań nie jesteśmy w stanie stwierdzić, jak ta konkretna książka trafiła do Francji. Jednak część lwowskich księgozbiorów została rozgrabiona w czasie dwóch wojen światowych" - powiedział PAP wicedyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich Wojciech Konończuk, który jest także współautorem raportu "Zagrożone dziedzictwo. Polskie dobra kultury na Ukrainie i Białorusi".

Zwrócił też uwagę, że książka mogła trafić na zachód Europy zarówno podczas I wojny światowej, gdy ówczesna Galicja poniosła ogromne straty, jeśli chodzi o dobra kultury, jak i w trakcie II wojny światowej.

"Podczas niemieckiej okupacji Lwowa, czyli do lipca 1944 roku, prowadzono zarówno zorganizowane grabieże księgozbiorów, jak i indywidualne +polowania na pamiątki+. W okupacyjnej rzeczywistości bywało tak, że niemiecki żołnierz wchodził do dowolnej biblioteki, czy antykwariatu i zabierał, co chciał" - wyjaśnił Konończuk.

Mało prawdopodobne jest natomiast, jego zdaniem, by był to dublet sprzedany z bibliotecznych zbiorów Czytelni Akademickiej. Zwłaszcza, że nie chodziło o duży uniwersytecki księgozbiór, a o bibliotekę stowarzyszenia. "Publikowane corocznie sprawozdania Czytelni Akademickiej we Lwowie pokazują, że organizacja dbała o swój księgozbiór, systematycznie go powiększała, w tym także o cenne pozycje sprzed dwóch wieków. Nie znalazłem natomiast śladu, by jakieś swoje pozycje sprzedawała" - powiedział wicedyrektor OSW.

"Ten egzemplarz Kanta nie jest bardzo rzadki ani cenny, ale trzeba pamiętać, że chodzi jednak o książkę wydaną w końcu XVIII wieku" - podkreślił Konończuk.

W jego opinii ten prezent dla papieża Franciszka to niezręczność ze strony dyplomacji francuskiej i jest dowodem na to, jak niewiele Francuzi wiedzą o historii naszej części Europy.

"Z pewnością, gdyby osoba odpowiedzialna za ten prezent wiedziała, jakie będą jego konsekwencje, poszukałaby innego egzemplarza" - dodał.(PAP)

Autor: Luiza Łuniewska

Dyrektor Ossolineum: Jest zasadniczo pewne, że książka nie pochodzi z rabunku wojennego

Informacje, które zebraliśmy wskazują, że podarowana papieżowi przez Emmanuela Macrona książka z widoczną pieczątką lwowskiej Czytelni Akademickiej opuściła ją już w XIX wieku – powiedział PAP dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich dr Łukasz Kamiński. Jak podkreślił, nie ma podstaw do tego, by twierdzić, że książka pochodzi z rabunku wojennego.

Kamiński zwrócił uwagę, że książka ta była już wcześniej oferowana przez jeden z francuskich antykwariatów. „W swoim katalogu aukcyjnym opisali jej proweniencję wskazując, że oprócz pieczęci Czytelni Akademickiej, książka na trzeciej stronie okładki posiada także nalepkę podającą nazwisko francuskiego księgarza Luciena Bodina, a wiemy, że ten księgarz funkcjonował na przełomie XIX i XX wieku” – wyjaśnił.

Wskazał, że informacja ta jest spójna z tym, że w tym samym czasie, czyli pod koniec XIX wieku towarzystwo, które prowadziło Czytelnię Akademicką przekazywało książki również do Ossolineum. „My również mamy w swoich zbiorach książki z taką samą pieczątką i ich sygnatury wskazują, że jest to ten sam czas. Towarzystwo po prostu pozbywało się części książek, które być może nie były w zainteresowaniu studentów, prawdopodobnie część z nich mogło sprzedać po to, żeby kupić jakieś nowsze pozycje” – mówił dyrektor podkreślając, że jest zasadniczo pewne, że książka ta nie pochodzi z rabunku wojennego.

Oczywiście ten księgozbiór był skonfiskowany przez sowietów w 1939 roku, ale ta książka musiała opuścić go przed końcem XIX wieku. Antykwariat, którzy sprzedał książkę kancelarii prezydenta Francji deklaruje, że ma pełną proweniencję, czyli jest w stanie powiedzieć, gdzie książka była między 1900 rokiem a dniem dzisiejszym. My na razie możemy tylko spekulować, że albo została sprzedana np. do któregoś z antykwariatów we Lwowie, co jest bardzo prawdopodobne, i wówczas trafiła do Francji, albo mogła być podarowana innej instytucji, która ją później sprzedała” – tłumaczył dr Kamiński.

Dodał, że teoretycznie ktoś mógł też ten egzemplarz ukraść, ale musiałby to zrobić w XIX wieku i wówczas przewieźć go do Francji. „Są to jednak tylko spekulacje i dopóki antykwariat nie przedstawi pełnej historii książki, nie będziemy tego wiedzieli” – zaznaczył. (PAP)

Autorka: Agata Tomczyńska

Księgarz z Paryża: Książka nie pochodzi z niemieckich grabieży

Książka z polską pieczątką, podarowana papieżowi Franciszkowi przez prezydenta Francji Emmanuela Macrona, nie pochodzi z niemieckich grabieży – podała we wtorek AFP, powołując się na rozmowę z paryskim księgarzem Patrickiem Hatchuelem, który sprzedał dzieło Immanuela Kanta Pałacowi Elizejskiemu ca cenę poniżej 2,5 tys. euro.

Hatchuel potwierdził AFP, że sprzedał książkę Kanta kancelarii francuskiego prezydenta za kwotę poniżej ceny katalogowej, tj. 2,5 tys. euro.

Historia tego tomu pokazuje, że nie może on pochodzić z hitlerowskich grabieży. Nie mam co do tego wątpliwości i będąc wyznania mojżeszowego jestem na to wyczulony” – zapewnił Hatchuel, dodając, że książka była własnością biblioteki we Lwowie w latach 1850-1870, a następnie prawdopodobnie została sprzedana. Potem około 1900 r. została przywieziona do Paryża przez znanego księgarza Luciena Bodina, który był specjalistą od ezoteryki.

- Ostatnim właścicielem dzieła Kanta był prywatny kolekcjoner, który kupił je pół wieku temu. A Hatchuelowi sprzedał je syn tego kolekcjonera. „Wszystko jest weryfikowalne” – podkreślił Hatchuel.

Hatchuel przyznaje, że w sprawie dzieła kontaktowali się z nim przedstawiciele polskiego rządu.

Z Paryża Katarzyna Stańko (PAP)