Europa produkuje leki. Polska dyskutuje [WYWIAD]

Nowoczesne terapie są potrzebne, ale stałe utrzymywanie dostępu do leków podstawowych, którymi leczą się miliony ludzi, także. W 2023 r. top 10 produktów innowacyjnych miało obrót rzędu ok. 4 mld zł. Produkt z pierwszego miejsca wygenerował obrót na poziomie 1,3 mld zł, drugi – 1,2 mld zł, a trzeci – 0,5 mld zł. Dla porównania całe firmy generyczne, które mają kilkaset leków, takich obrotów nie robią, co jeden produkt firmy innowacyjnej.

To również bardzo ważny element. Wysoka inflacja przełożyła się na wzrost cen leków z sektora OTC, czyli leków nierefundowanych, za które pacjenci płacą w 100 proc. z własnej kieszeni.

Wybuch epidemii COVID-19 uświadomił nam kilka ważnych rzeczy. Przede wszystkim upadł mit globalizacji, równego dostępu do rynku. W pierwszym dniu pandemii wszyscy politycy wprowadzali zakazy eksportowe i zaczęło się liczyć tylko moje społeczeństwo i moi wyborcy. To cecha charakterystyczna demokracji, która sama w sobie jest pięknym bytem. W demokracji każdy polityk myśli o swoich wyborcach i tym też kieruje się, podejmując decyzje. W zasadzie w ciągu jednego dnia hasło o solidarności europejskiej stało się nieaktualne. Pandemia jak w soczewce pokazała nam, jak mocno jako UE jesteśmy uzależnieni od łańcuchów dostaw, które są zaburzone, co samo w sobie jest już niebezpieczne. A jeszcze gorzej, jeżeli jesteśmy uzależnieni od decyzji politycznych.

Wraz z bogaceniem się społeczeństwa naturalne jest, że minister zdrowia czuje presję ze strony pacjentów, że chcą być coraz nowocześniej leczeni. Musiał więc uznać, że państwo polskie stać na finansowanie kolejnych terapii. Do tego mamy własnych producentów leków generycznych, czyli tańszych, to mógł sobie na to pozwolić. Pytanie, czy nie za bardzo skupiliśmy się na refundacji nowych terapii, a nie zapomnieliśmy o dostępie do tych podstawowych, ratujących życie i zdrowie milionów pacjentów. Wiemy już, że dostęp do nich nie jest oczywisty – a trzeba go zapewnić.

W Polsce polityka kupowania jak najtaniej, nieważne skąd, przez wiele lat dobrze się sprawdzała, bo powodowała, że płatnik miał oszczędności. Ale myślenie, że nieważne skąd sprowadzamy cząsteczki do produkcji leków, stało się po prostu groźne. To powoduje, że kurczy się lokalny potencjał, a to jedyne pewne źródło w przypadku przerwania łańcuchów dostaw. To, że udało się nam przejść przez pandemię w miarę sprawnie, to nie efekt wspaniałej polityki lekowej, ale tego, że COVID-19 przyszedł do nas z pewnym opóźnieniem i lokalni producenci mieli chwilę na przygotowanie. Skupili się nie na leczeniu pacjentów z koronawirusem, ale na leczeniu powikłań nim wywołanych.

To było możliwe tylko dzięki działaniom, które krajowi producenci podjęli na własną rękę. Rząd w żadnej mierze im w tym nie pomógł. Problem w tym, że politycy nie mieli potem żadnej głębszej refleksji. A przecież konflikt polityczny, wojenny, wojny handlowe z Chinami i Indiami, to nie są sytuacje abstrakcyjne, musimy być na nie gotowi w kontekście zabezpieczenia łańcuchów dostaw.

Ten problem nie dotyczy tylko Polski, ale całej Europy. A to tylko pogarsza sprawę. 80 proc. substancji czynnych wykorzystywanych przy produkcji najbardziej powszechnych leków, np. na choroby układu krążenia, Unia importuje przede wszystkim z Chin i z Indii. Przecież to siedzenie na tykającej bombie zegarowej.

Europa przynajmniej zaczęła o tym mówić, a niektóre państwa – coś robić. Mamy przykłady krajów, które przeznaczyły setki milionów euro na to, żeby u siebie połączyć bezpieczeństwo lekowe i to, że akurat sektor farmaceutyczny jest bardzo innowacyjny. W związku z tym warto go mieć w swoim kraju i nieważne jest, czy to przemysł generyczny, czy czysto innowacyjny. Cała produkcja farmaceutyczna tworzy wysoką wartość dodaną. Francja np. próbuje przywracać u siebie produkcję cząsteczek niezbędnych do wytworzenia leków. Austria wykłada pieniądze na poszerzenie możliwości produkcji antybiotyków na swoim terenie. Co w tym czasie zrobiła Polska? Dyskutuje.

Drobiazgi, np. były wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski wprowadził drobny element zachęty dla firm. Jeżeli zdecydują o produkcji swojego leku na terenie Polski, to nie muszą przechodzić kolejnych negocjacji cenowych i mają gwarancję, że cena na pewno nie spadnie. I to jest rzeczywiście fajna zachęta. Zobaczymy, jak ona zadziała na globalnych dostawców. Ale prawda jest i tak brutalna. Dzisiaj na liście refundacyjnej jest 400 różnych substancji czynnych, tylko 100 z nich nie jest importowanych. W Polsce wyłącznie Polpharma jest krajowym producentem, który działa globalnie. To naprawdę nie poprawia naszego bezpieczeństwa lekowego.

Najpierw powiem, co się może stać, jeżeli politycy i polski rząd dalej będą wyłącznie dyskutować, a nie działać. Wyobraźmy sobie, że Unia nakłada kolejne sankcje na Chiny, np. za zaostrzanie konfliktu z Tajwanem. Na co oni odpowiadają sankcjami na produkcję substancji czynnych niezbędnych do wytworzenia leków. W tym momencie na świecie wybucha panika zakupowa. Przewagę zyskują, nie ma co się oszukiwać, firmy z największymi kontraktami. Dogadują się z Chinami, że do nich ma trafić wszystko to, co zamówili. Co zostanie dla nas?

Nie poradzimy, bo w przypadku leków importowanych mamy zapasy w najlepszym wypadku do dwóch miesięcy. W przypadku leków, które tutaj produkujemy – na jakieś pół roku. A potem przechodzimy co najwyżej na medycynę niekonwencjonalną. I żeby ten scenariusz się zrealizował, wcale nie musi wybuchnąć wojna. Wystarczy zapowiedź wojny handlowej ze strony Chin i jesteśmy w dramatycznej sytuacji jako kraj. I na pewno nie możemy liczyć na solidarność europejską, dlatego że każdy premier i prezydent innego kraju będzie dbał o zabezpieczenie swoich obywateli.

To, co powiem, nie jest atrakcyjne dla polityków. Odpowiedzią jest praca organiczna, która trwa latami, a nie da się jej załatwić w perspektywie wyborczej.

Są trzy możliwości. Pierwsza – głos jest słyszalny, ale nie umiemy w prosty sposób przekazać naszych racji. Druga – rząd uważa, że biznes przesadza i straszy na zapas, a tak naprawdę chodzi tylko o jego zysk i np. uzyskanie dodatkowego finansowania. I trzecia – nie jest to atrakcyjnie polityczna działalność, na której warto się skupić.

Gdybym wiedział, to pewnie bym był skuteczniejszy. Wiem jedno, że politycy nie zrobili nic albo prawie nic, żeby zabezpieczyć bezpieczeństwo lekowe polskich pacjentów. Do tego dochodzi problem, żeby o bezpieczeństwie lekowym myśleć w sposób holistyczny. To powinna być kwestia międzyresortowa, a nie wyłącznie resortu zdrowia. On ma swój budżet i musi go wykorzystać najlepiej, jak może, na różne cele, a nie na bezpieczeństwo lekowe.

Mam wrażenie, że Ministerstwo Zdrowia jest osamotnione. Bo ono może inicjować działanie, ale wymaga to pracy grupowej. Zaangażowane muszą być resorty rozwoju, finansów, agendy rządowe. Do tego, jeżeli nie ma zrozumienia dla tematu u premiera, to siła przebicia jest mizerna.

Staram się być optymistą, bo mamy przykłady działania zespołowego, jeżeli temat ma nadaną rangę priorytetu. Jak przyszedł czas próby, czyli 2022 r., to okazało się, że Polska potrafi być niezależna energetycznie, bo przez lata bezpieczeństwo energetyczne było budowane ponadpodziałowo i międzyresortowo. To się udało osiągnąć, ponieważ ewidentnie był to projekt prezesa Rady Ministrów, który realizowany był w ramach grupy projektowej, w skład której wchodzili przedstawiciele wielu resortów. Co więcej, on był realizowany ponad podziałami politycznymi. Niestety bezpieczeństwo lekowe nigdy nie trafiło na listę priorytetów i dlatego nigdy nie trafiło do takiej grupy projektów.

Bo w czasie pandemii nikt nie umarł z powodu braku leków.

Ale nie z powodu braku leków, które produkują krajowe firmy farmaceutyczne. Te leki były w aptekach, pacjenci mieli do nich stały dostęp. To był główny argument polityków przemawiający za tym, że jesteśmy zabezpieczeni lekowo. I tu dochodzimy do kluczowej kwestii, jak należy takie bezpieczeństwo rozumieć.

Bezpieczeństwo lekowe to jest nie tylko tu i teraz. Chodzi o to, żeby produkty były dostępne od ręki, ale musimy mieć również pewność, że będziemy je mieć w sytuacji wystąpienia czynnika generującego podwyższone ryzyko zdrowotne. To znaczy, że jesteśmy bezpieczni lekowo.

Rynek farmaceutyczny będzie rósł w podobnym tempie jak przez ostatnie lata na poziomie 5–6 proc. Szacuję, że w bardzo szybkim tempie będzie rósł rynek leków na odchudzanie, na pewno rewolucja czeka onkologię i immunologię. Ogromnym znakiem zapytania jest, w którą stronę pójdzie krajowy przemysł generyczny, który, przypomnę, w przypadku leków refundowanych tracił udział w rynku, bo coraz więcej jako państwo importujemy, a coraz mniejszy udział w sprzedaży mają regionalni producenci leków. ©℗