Obowiązek podatkowy według Ordynacji podatkowej to zaistnienie zdarzenia określonego w ustawach, rodzącego powinność przymusowej zapłaty (zwanej w ustawie świadczeniem pieniężnym). Zdarzeniem takim może być np. uzyskanie dochodu, nabycie spadku, sprzedaż mieszkania. Fakt, że na danej osobie ciąży obowiązek podatkowy, nie oznacza jeszcze, że ma ona obowiązek zapłaty podatku. Skutek taki nastąpi dopiero wtedy, gdy obowiązek podatkowy przekształci się w zobowiązanie podatkowe. Sam fakt powstania obowiązku podatkowego może natomiast zakładać konieczność złożenia w urzędzie skarbowym deklaracji, informacji czy też założenia ksiąg podatkowych.
Powstanie
Ustawy podatkowe normujące poszczególne podatki określają, kiedy i w jakich sytuacjach powstaje obowiązek podatkowy. Oznacza to, że powstaje on w okolicznościach wskazanych przez prawo, niezależnie od woli podlegających mu osób czy podmiotów. Obowiązek ten ma charakter osobisty, podatnik nie może się od niego uwolnić poprzez np. zawarcie umowy z osobą trzecią, że ta przejmie jego obowiązek podatkowy. Nawet jeśli ekonomiczny ciężar podatku poniosłaby rzeczywiście osoba trzecia, obowiązek podatkowy będzie ciążył na tym podmiocie, który został wskazany w ustawie podatkowej.
Obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn powstaje:
* przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku,
* przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu – od daty ogłoszenia testamentu,
* przy nabyciu z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania tego polecenia,
* przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części.
Wszystkie te zdarzenia powodują powstanie obowiązku podatkowego.
Przy nabyciu w drodze zasiedzenia obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie; przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności – z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności.
Kogo obciąża
Kwestię, kiedy powstaje i na kim ciąży obowiązek podatkowy, reguluje materialne prawo podatkowe, czyli konkretna ustawa omawiająca zasady dotyczące danego podatku. Przykładowo, w podatku od czynności cywilnoprawnych obowiązek podatkowy ciąży na stronach czynności cywilnoprawnych.
Obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej, będących stronami czynności cywilnoprawnej, a w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego – na spółce.
Jeżeli jedną ze stron czynności cywilnoprawnej jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej zwolniona od podatku od czynności cywilnoprawnych, obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na pozostałych stronach tej czynności.
Wcześniej wskazano moment powstania obowiązku podatkowego związanego ze spadkiem. W przypadku darowizn powstaje on z chwilą wykonania przez darczyńcę przyrzeczonego świadczenia (w niektórych przypadkach może być jednak wymagana forma notarialna).
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).