Jest to obowiązek polegający na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby również środków wychowania osobie uprawnionej przez osoby zobowiązane. Dostarczanie środków utrzymania polega przede wszystkim na zaspokajaniu takich bieżących potrzeb osoby uprawnionej, jak: wyżywienie, lekarstwa, odzież, wydatki na mieszkanie. Natomiast środki wychowania obejmują: starania o zdrowie, o rozwój fizyczny i umysłowy, umożliwienie zdobycia odpowiedniego wykształcenia oraz dostępu do dóbr kultury.
Zobowiązanymi do płacenia alimentów są wyłącznie krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, a w pewnych wypadkach rozwiedziony lub pozostający w separacji małżonek. Spośród krewnych w linii prostej ciąży on w pierwszej kolejności na zstępnych, a dopiero potem na wstępnych oraz najpierw na krewnych bliższych stopniem (np. najpierw na rodzicach, a dopiero w drugiej kolejności na dziadkach). Krewnych w takim samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich obowiązkom majątkowym oraz zarobkowym.
Alimenty dla dziecka
Dziecko, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, ma prawo do alimentów od rodziców. Nie musi udowadniać, że znajduje się w niedostatku. Wykonanie obowiązków względem dziecka, które nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. Jeżeli ma własny majątek, z którego dochody mogą pokryć koszty jego utrzymania lub wychowania, wówczas nie ma prawa do alimentów.
Alimenty dla rodziców
Rodzice mogą domagać się alimentów od dzieci wówczas, gdy znajdują się w niedostatku, w wysokości odpowiadającej możliwościom zarobkowym i majątkowym poszczególnych dzieci, co w praktyce oznacza, że mogą one płacić alimenty w różnej wysokości.
Alimenty dla rodzeństwa
Są to alimenty na krewnych w linii bocznej w drugim stopniu, czyli w stopniu najbliższym w linii bocznej. Osoba zobowiązana do płacenia może uchylić się od świadczeń, jeżeli są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niej lub dla jej najbliższej rodziny. Nadmierny uszczerbek oznacza brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb zobowiązanego oraz jego najbliższej rodziny (małżonka i dzieci). Możliwość uchylenia się od świadczeń ocenia sąd.
Alimenty dla powinowatych
Są to alimenty dla dziecka od męża jego matki (który nie jest jego ojcem biologicznym) lub od żony jego ojca (która nie jest jego matką biologiczną), jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Mąż matki (niebędący ojcem biologicznym dziecka) lub żona jego ojca (niebędąca matką biologiczną dziecka) mogą domagać się alimentów od dziecka, jeśli przyczynili się do jego utrzymania i wychowania, a żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego.
Przysługują w razie rozwodu małżonków lub orzeczenia o separacji:
* małżonkowi, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku. Obowiązek ten wygasa po upływie pięciu lat od orzeczenia rozwodu lub separacji. Na żądanie uprawnionego sąd może przedłużyć ten termin z uwagi na wyjątkowe okoliczności;
* małżonkowi od drugiego małżonka, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Małżonek niewinny nie musi znajdować się w niedostatku, wystarczy, że rozwód spowoduje istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
Jeżeli rozwiedziony małżonek uprawniony do alimentów zawrze nowe małżeństwo, wówczas obowiązek dostarczania mu środków utrzymania przez drugiego małżonka wygasa.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwodzie, unieważnieniu małżeństwa lub orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Wysokość alimentów
Zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka i od możliwości zarobkowych rodziców, a nie od ich faktycznych zarobków. Możliwości w uzasadnionych wypadkach obejmują także wysokość zarobków, które zobowiązany mógłby uzyskać, gdyby tylko dołożył należytej staranności.
Alimenty kwotowe i ułamkowe
Wysokość alimentów może zostać określona w konkretnej kwocie lub jako pewien ułamek wynagrodzenia zobowiązanego. Orzekając o alimentach ułamkowych, sąd określa ich najniższą wysokość. Ustalenie alimentów w postaci ułamkowej jest bardziej korzystne dla uprawnionego, wówczas gdy zobowiązany uzyskuje stałe zarobki (np. tylko w jednej firmie na podstawie umowy o pracę). W razie podwyżki wynagrodzenia kwota należna z tytułu alimentów automatycznie wzrośnie.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Pozew o alimenty jest wolny od opłat sądowych, a sąd nie jest związany żądaniem pozwu, więc może orzec nawet wyższe alimenty, niż żądano w pozwie.
5 KROKÓW Jak otrzymać alimenty
Krok 1
Wystąpienie z roszczeniami o alimenty.
Pozew o alimenty wnosi sama osoba uprawniona (np. pełnoletnie jeszcze uczące się dziecko) lub w jego imieniu przedstawiciel ustawowy (najczęściej jeden z rodziców lub opiekunów) albo na jej rzecz prokurator lub organizacja społeczna. O alimentach sąd orzeka z urzędu, niezależnie od zgłoszonego wniosku, w wyroku rozwodowym.
Krok 2
Złożenie pozwu.
Pozew o alimenty wraz z załącznikami składa się w sądzie rejonowym w miejscu zamieszkania dziecka (powoda) lub osoby zobowiązanej do alimentacji (pozwanego). Wyboru sądu dokonuje powód. Pozew można napisać odręcznie.
Krok 3
Ustanowienie kuratora dla nieobecnego pozwanego.
Sąd ustanawia kuratora do reprezentowania interesów pozwanego, a następnie pod nieobecność pozwanego (zobowiązanego do płacenia) rozpoznaje sprawę.
Krok 4
Alimenty tymczasowe.
W celu zapewnienia uprawnionemu niezbędnych środków utrzymania do czasu wydania wyroku sąd, na wniosek powoda albo z urzędu, może przyznać na ten okres alimenty w określonej wysokości. Później w wyroku może określić zupełnie inną wysokość alimentów.
Krok 5
Nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności.
Po wydaniu wyroku sąd nadaje z urzędu, niezależnie od zgłoszonego wniosku, rygor natychmiastowej wykonalności (co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż trzy miesiące).
Pozew o alimenty - wzór
Pozew o alimenty - instrukcja
Podstawa prawna
* Art. 60 i 128–144 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).