Polega na świadomym i swobodnym zachowaniu się osoby, ale w ramach obowiązującego porządku prawnego, którego celem jest dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych, np. przeniesienia własności jakiegoś przedmiotu, czyli kupno i sprzedaż.
Musi być oświadczenie woli
Żeby dana czynność prawna stała się czynnością skuteczną i doszła do skutku, musi składać się z tych elementów, które przewiduje dla niej przepis prawa. Jest to stan faktyczny, w którego skład musi wchodzić co najmniej jedno oświadczenie woli. To uzewnętrznienie decyzji osoby fizycznej stanowi nieodzowną część każdej czynności prawnej. Istotny jest fakt, że oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Z punktu widzenia gospodarczego i praktycznego najważniejszym i często dokonywanym rodzajem czynności prawnej jest umowa. Jej przesłanką są zgodne oświadczenia woli dwóch lub więcej osób, które stają się stronami umowy. Aby dokonywać czynności prawnych, trzeba mieć zdolność do czynności prawnych.
Rodzaje
Jeżeli czynność prawna będzie zgodna z ustawą, ale jej celem jest obejście prawa, stanie się czynnością nieważną. Wyróżnia się kilka rodzajów czynności prawnych:
* jednostronne – do ich dokonania wystarcza tylko oświadczenie jednej strony, tak jak w sytuacji przyjęcia spadku, dwustronne – do ich dokonania niezbędne są zgodne oświadczenia woli, np. stron umowy, oraz uchwały będące czynnościami organów działających kolegialnie;
* między żyjącymi (inter vivos) oraz na wypadek śmierci (mortis causa). Skuteczność tych ostatnich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przykładowo spisała testament;
* konsensualne – gdy wystarczy, że strona złoży oświadczenie woli, oraz realne – gdy należy jeszcze dodać jakieś inne elementy realne, np. wydanie rzeczy;
* rozporządzające – ich celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, zniesienie lub obciążenie prawa majątkowego, oraz zobowiązujące – tzn. że dana osoba zobowiązuje się względem innej do świadczenia;
* przysparzające – ich zamierzonym skutkiem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, co oznacza zwiększenie jej aktywów lub zmniejszenie pasywów, np. zwolnienie z długu. Wśród tych czynności wyróżnia się kauzalne (przyczynowe) – kiedy dla danej osoby istnieje jakiś subiektywny cel gospodarczy, dla skuteczności tej czynności niezbędne jest istnienie przyczyny prawnej tej czynności, oraz abstrakcyjne (oderwane), przy których istnienie przyczyny prawnej nie jest konieczne;
* odpłatne, w których strona dokonująca przysporzenia otrzymuje lub dopiero ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia, oraz czynności nieodpłatne, przy których takiego ekwiwalentu brak.
PRZYKŁAD
Czynnością prawną, przez którą każdy może uregulować losy swojego majątku na wypadek śmierci, jest testament. Jest to czynność prawna mortis causa, jednostronna o ściśle osobistym charakterze, poddana różnym rygorom formalnym, możliwa do odwołania – wedle woli sporządzającego testament.
Podstawa prawna
* Art. 56–65 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).