Decyzje podjęte w zeszłym tygodniu podczas szczytu NATO w Warszawie są bezpośrednią odpowiedzią na zachowanie Rosji w ubiegłych latach. Powołanie czterech grup bojowych stacjonujących na zasadzie stałej rotacji w państwach bałtyckich i w Polsce oraz rozmieszczenie w naszym regionie brygady pancernej i komponentów dywizji armii amerykańskiej mają uspokoić obawy państw wschodniej flanki Sojuszu co do zobowiązań do prowadzenia wspólnej obrony w razie ataku wojskowego.
Dr Karolina Libront, ekspert ds. bezpieczeństwa międzynarodowego i Niemiec, Centrum Inicjatyw Międzynarodowych / Dziennik Gazeta Prawna
Interesujące jest w tym zakresie stanowisko Niemiec, w których przed szczytem starły się dwie koncepcje podejścia do Rosji. Kanclerz Angela Merkel (CDU) postrzega Kreml jako wyzwanie dla europejskiej stabilności. Natomiast minister spraw zagranicznych Frank-Walter Steinmeier (SPD) upatruje w nim niezbędnego partnera i sprzeciwia się określaniu Rosji jako zagrożenia, a w komunikacie po szczycie ostrzegł, że nikomu niepotrzebna jest nowa zimna wojna. Minister reprezentuje tę część niemieckiej sceny politycznej, która wierzy w możliwość wpływu na zachowanie Moskwy poprzez ścisłą współpracę. Jej zdaniem konfrontacja to droga donikąd.
To podejście ma oparcie w przeszłości – w zimnowojennej wierze duetu kanclerza Willy’ego Brandta i ministra Egona Bahra w zmianę poprzez zbliżenie, która ówcześnie dyktowała otwarcie Bonn na blok komunistyczny i NRD w celu doprowadzenia do zjednoczenia Niemiec. Drugi filar omawianego stanowiska ma podłoże gospodarcze. Przed wprowadzeniem sankcji w związku z konfliktem na Ukrainie Berlin intensywnie rozwijał stosunki handlowe w ramach formatów bilateralnych i wielostronnych, w tym unijnego Partnerstwa dla Modernizacji. Gospodarki obu państw są komplementarne. Republice Federalnej zależy na imporcie surowców i dostępie do ogromnego rynku zbytu dla swoich towarów wysokich technologii.
Frank-Walter Steinmeier wierzy, że najważniejszą rolę w definiowaniu polityki zagranicznej odgrywa polityka wewnętrzna, a bezpośrednie i celowe zwiększanie wzajemnych zależności (w tym gospodarczych) między państwami pozwoli na wywołanie zmian wewnętrznych w Rosji, a tym samym uczynienie z niej partnera stabilnego i przewidywalnego w zakresie polityki bezpieczeństwa. Innymi słowy, Zachód może wpłynąć na zewnętrzne zachowanie Moskwy poprzez pogłębianie wzajemnych stosunków w innych dziedzinach.
Warto wreszcie podkreślić podejście do globalnego ładu. Odmiennie niż w Polsce, Rosję w Niemczech uważano tradycyjnie za podmiot stabilizujący sytuację na wschodzie Europy. To przekonanie osłabło po konflikcie w Gruzji i na Ukrainie, lecz nadal Kreml jest traktowany jako nieodzowny partner do rozmów o strategicznych sprawach w Europie Wschodniej. Ponadto RFN widzi w Rosji partnera w zakresie innych ważkich kwestii bezpieczeństwa międzynarodowego, zwłaszcza dotyczących wojny z terroryzmem i stabilizacji Bliskiego Wschodu.
Zastrzeżenia Steinmeiera do postanowień warszawskiego szczytu nie wynikają więc jedynie z gry wyborczej, jak sugeruje część komentatorów, ale z głęboko zakorzenionego przekonania o wartości współpracy z Moskwą. W Polsce podkreśla się przede wszystkim aspekt fizycznego zagrożenia. W Niemczech duża część sceny politycznej w obliczu braku analogicznego niebezpieczeństwa dla RFN bierze pod uwagę również uwarunkowania historyczne, gospodarcze oraz szersze spojrzenie na sprawy międzynarodowe, do których rozwiązania Kreml wydaje się niezbędny.
Odmienne stanowisko zajmuje m.in. kanclerz Angela Merkel, która Władimirowi Putinowi nigdy nie zaufała. Od początku urzędowania starała się budować bliskie relacje z Warszawą i popierać jej umiarkowane żądania. Decyzje o rozmieszczeniu sił NATO na Wschodzie nie zostałyby podjęte bez jej aprobaty. Jej rząd wyraźnie deklaruje chęć wzięcia większej odpowiedzialności za ład międzynarodowy co najmniej od monachijskiej konferencji bezpieczeństwa w 2014 r. Dlatego Niemcy zgłosiły gotowość do objęcia dowództwa jednego z mających powstać batalionów. W przemówieniu w Bundestagu tuż przed warszawskim szczytem kanclerz stwierdziła, że solidarność z sojusznikami jest elementem niemieckiej racji stanu. Berlin zgodził się również na przedłużenie sankcji Unii Europejskiej wobec Rosji. Odnosząc się do krytyki Steinmeiera, Merkel stwierdziła, że strategia Zachodu powinna mieć dwie kolumny: odstraszanie i dialog. Kanclerz postrzega je jako komplementarne, a nie wykluczające się elementy.
Na marginesie tych rozważań warto się odnieść do zapisów aktu założycielskiego NATO–Rosja z 1997 r., ponieważ na ten dokument powołuje się część niemieckiej sceny politycznej, która głośno kontestuje możliwość zwiększenia obecności wojskowej Sojuszu na Wschodzie. Zdanie o zobowiązaniu do nierozmieszczania sił NATO w naszym regionie jest głęboko rozpowszechnione w Niemczech, jednak zapomina się o tym, że było one warunkowe. Przede wszystkim dotyczyło ono ówczesnych i dających się przewidzieć warunków bezpieczeństwa. Założono również, że „wzmocnienie może mieć miejsce w razie potrzeby w przypadku konieczności obrony przed groźbą agresji”. W obliczu konfliktu na Ukrainie, zaczepnych wypowiedzi Putina adresowanych do państw bałtyckich i niezrzeszonej Szwecji, a także nasilających się prowokacji, np. z użyciem rosyjskich samolotów na terytoriach państw NATO, słynne zobowiązanie z aktu założycielskiego nie wiąże dłużej Sojuszu.
Decyzje warszawskiego szczytu będą mieć długofalowe implikacje – nie wydaje się możliwe, aby Niemcy wycofały się z podjętej decyzji. Mimo zmiany ekipy rządzącej w Polsce Berlin nadal stara się rozwiewać obawy Warszawy. Nie należy jednak spodziewać się zaprzestania dialogu czy szukania porozumienia z Moskwą. Rosja pozostaje dla Niemiec partnerem ważnym ze względów gospodarczych, historycznych oraz strategicznych, a wszelkie przejawy współpracy będą odbierane z radością. Najwięcej zależy więc od tego, jaką drogą podąży Władimir Putin.
Z Moskwą po szczycie
Wczoraj w Brukseli państwa NATO poinformowały przedstawiciela Rosji przy Sojuszu o rezultatach warszawskiego szczytu. Było to drugie posiedzenie Rady NATO–Rosja od agresji Moskwy przeciwko Ukrainie w 2014 r. – Chcemy zrozumieć natowskie decyzje z Warszawy. To, co słyszeliśmy publicznie, oczywiście nas nie raduje – mówił przed posiedzeniem szef MSZ Rosji Siergiej Ławrow. Minister nie uczestniczył w rozmowach, ponieważ narada została zwołana na szczeblu ambasadorów. – W duchu przejrzystości chcemy przedstawić Rosji ważne decyzje, które podjęliśmy w Warszawie, by wzmocnić nasze bezpieczeństwo – mówiła rzecznik NATO Carmen Romero. Poza tematyką związaną z zakończonym w sobotę szczytem ambasadorowie rozmawiali też o Ukrainie, Afganistanie i wspólnym zwalczaniu terroryzmu.
Rosjanie nie ukrywali, że cieszą się ze zwołania posiedzenia. – Radę NATO–Rosja stworzono, by przeciwdziałała kryzysom, tymczasem zawsze, gdy następował kryzys, Zachód przerywał rozmowy – skarżył się w rozmowie z CNN deputowany Wiaczesław Nikonow.