Koniec ze swobodą w udzielaniu zamówień na usługi społeczne poniżej progów unijnych. Od 1 stycznia trzeba stosować procedury jak w innych postępowaniach. To dobra wiadomość dla przedsiębiorców

Od początku roku zamówienia publiczne na usługi społeczne poniżej progów unijnych (czyli tzw. krajowe, o wartości od 130 tys. zł do 750 tys. euro netto lub od 428 tys. euro do 1 mln euro – w przypadku zamówień sektorowych) podlegają temu samemu reżimowi co regularne zamówienia publiczne. To efekt zmian, jakie wprowadziło nowe prawo zamówień publicznych (czyli ustawa z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych; Dz.U. z 2019 r. poz. 2019; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320; dalej: nowe p.z.p.).
To oznacza prawdziwą rewolucję zarówno dla zamawiających, jak i dla wykonawców. Dla tych pierwszych to gorsza wiadomość. Gros postępowań na tego rodzaju usługi do końca ubiegłego roku przeprowadzano na zasadach ustalanych przez samych zamawiających: to oni sami określali procedurę i szczegółowe rozwiązania prawne. W dodatku – co było szczególnie bolesne dla wykonawców ‒ postępowania te i czynności zamawiających nie podlegały praktycznie jakiejkolwiek kontroli (poza ewentualną kontrolą Urzędu Zamówień Publicznych). Po zmianach wykonawcom przysługuje już m.in. pełne prawo odwołania do Krajowej Izby Odwoławczej.
Jak było dotychczas
Stara ustawa p.z.p., obowiązująca do końca grudnia ub.r., różnicowała procedurę udzielania zamówień na usługi społeczne – w zależności od wartości zamówienia. Specjalną procedurę ustawodawca przewidywał dopiero powyżej progów unijnych, a więc jeżeli wartość zamówienia była równa lub przekraczała kwotę 750 tys. euro netto (lub 1 mln euro – w przypadku zamówień sektorowych). Z kolei dla zamówień społecznych poniżej progów unijnych (a więc dotychczas o wartości od 30 tys. euro do 750 tys. euro netto lub do 1mln euro – w przypadku zamówień sektorowych) zamawiający dysponowali praktycznie pełną swobodą. Obowiązywał ich przy tym tylko art. 138o starego p.z.p., zgodnie z którym mieli udzielać takich zamówień:
  • w sposób przejrzysty, obiektywny i niedyskryminujący,
  • publikując ogłoszenie o zamówieniu w Biuletynie Informacji Publicznej (stosując „odpowiedni” termin składania ofert, zamieszczając w nim informacje na temat opisu zamówienia oraz kryteriów oceny ofert).
Każdy z zamawiających tworzył więc własny regulamin w praktycznie dowolny sposób. Z kolei wykonawcy znajdowali się w wyjątkowo złej sytuacji. W praktyce nie mogli liczyć na skuteczne środki ochrony prawnej w stosunku do zamawiających, którzy dokonując np. opisu przedmiotu zamówienia albo stawiając warunki udziału w postępowaniu czy też określając kryteria oceny, naruszali podstawowe zasady obiektywności czy równości lub uczciwej konkurencji. W szczególności nie przysługiwało im prawo do wnoszenia odwołań do KIO. Pozostawała ewentualnie szansa na kontrolę doraźną, zwykle następczą, UZP (czyli już po zawarciu umowy przez konkurenta). Wykonawcy ubolewali też nad brakiem jednego miejsca publikacji ogłoszeń. A przecież problem dotyczył zdecydowanej większości takich usług – próg ok. 3,2 mln zł netto (po przeliczeniu z euro) przy tego typu usługach to bardzo wysoka kwota. Dopiero powyżej tej wartości zamówienia na usługi społeczne podlegały w szerszym wymiarze przepisom p.z.p. – wykonawcom przysługiwało prawo do odwołania do KIO, a ogłoszenia były publikowane w Dzienniku Urzędowym UE.
Jak jest teraz
Obowiązująca od 1 stycznia 2021 r. ustawa całkowicie zmieniła zasady udzielania zamówień na usługi społeczne. Nowe p.z.p. znajduje zastosowanie do zamówień społecznych już od 130 tys. zł (poprzednio 30 tys. euro) netto. Z kolei górny próg, powyżej którego obowiązuje unijny tryb, pozostał na poziomie dotychczasowym (750 tys. euro / 1 mln euro). Jednak największa zmiana polega na tym, jak traktowane są zamówienia krajowe. Ustawodawca uznał, że zamówienia na usługi społeczne do 750 tys. euro będą regulowane takimi samymi procedurami jak pozostałe zamówienia krajowe. Inaczej mówiąc, objęte będą zwykłymi procedurami i nie ma dla nich żadnych odmiennych regulacji w stosunku do pozostałych zamówień, np. na dostawy czy pozostałe usługi.
Zatem w szczególności dla zamówień krajowych postępowania muszą być prowadzone w jedynym z wariantów nowego trybu podstawowego. W wariancie I tego trybu (bez opcjonalnych negocjacji, który zapewne najczęściej będzie stosowany) zamawiającego obowiązują np. poniższe reguły.
1. Wszczęciem postępowania jest zamieszczenie ogłoszenia o zamówieniu w publikatorze ogólnopolskim ‒ Biuletynie Zamówień Publicznych (poprzednio wystarczył BIP danego zamawiającego).
2. Podstawą składania ofert w postępowaniach jest publikowana specyfikacja warunków zamówienia (SWZ).
3. Obowiązują minimalne terminy składania ofert – siedem dni od zamieszczenia ogłoszenia.
4. Zamawiający ma obowiązek odpowiadać na pytania do SWZ, przy czym w przypadku pytań zadanych przez wykonawców nie później niż na cztery dni przed składaniem ofert odpowiedzi należy udzielić nie później niż na dwa dni przed składaniem ofert.
5. Zamawiający może wymagać wniesienia wadium do 1,5 proc. wartości zamówienia.
6. Informacje z otwarcia ofert będą dostępne niezwłocznie na stronie internetowej postępowania, w tym kwota, jaką zamawiający przewidział na sfinansowanie zamówienia.
7. Zastosowanie znajdują procedury wyjaśniania treści oferty, poprawienia omyłek, wszystkie podstawy odrzucenia ofert, w tym badania rażąco niskiej ceny, a także procedura uzupełniania dokumentów podmiotowych oraz przedmiotowych (o ile była przewidziana w dokumentacji).
8. Związanie ofertą będzie trwało nie dłużej niż 30 dni z jednorazowym przedłużeniem o dodatkowe 30 dni.
9. Trzeba stosować wprost przepisy dotyczące zatrudnienia personelu na podstawie umowy o pracę przy realizacji zamówienia – o ile świadczenia polegają na wykonywaniu pracy.
10. Zamawiający będzie ewentualnie żądał dokumentów podmiotowych (potwierdzających spełnienie warunków udziału i brak podstaw wykluczenia) od najwyżej ocenionego wykonawcy przed udzieleniem zamówienia.
11. Są stosowane w pełni przesłanki unieważnienia postępowania – co uniemożliwi stosowanie zastrzeżeń, które dotychczas były regularnie stosowane przez zamawiających – prawa unieważnienia postępowania bez konieczności podawania przyczyn.
Prawo do odwołania
Jedną z najważniejszych zmian bez wątpienia jest przyznanie wykonawcom prawa do odwołania do KIO wobec wszystkich czynności i zaniechań zamawiających w postępowaniach na usługi społeczne. Dotychczas KIO odwołania takie (dla zamówień w progach krajowych) odrzucała, formalnie uznając, że przepisy nie pozwalały na orzekanie w takich przypadkach.
Zgodnie z nowym rozporządzeniem prezesa Rady Ministrów z 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania wpisu od odwołania (Dz.U. poz. 2437) wpis od odwołania do KIO to odpowiednio:
  • dla zamówień społecznych do 750 tys. euro – 7500 zł,
  • dla zamówień społecznych powyżej 750 tys. – 15 000 zł.
Kryteria oceny
Warto podkreślić, że nowe p.z.p. zakazuje już stosowania w odniesieniu do usług społecznych także podmiotowych kryteriów oceny ofert (tj. odnoszących się do właściwości wykonawcy, np. jego doświadczenia). Dla zamówień społecznych znajdą zatem zastosowanie przepisy ogólne p.z.p., które pozwalają na stosowanie wyłącznie kryteriów dotyczących przedmiotu zamówienia. Dotychczas zamawiający dosyć chętnie używali kryteriów podmiotowych, np. punktując dodatkowo doświadczenie wykonawcy w ramach kryteriów oceny. Trzeba jednak pamiętać, że nowa ustawa analogicznie jak poprzednia pozwala w ramach kryteriów oceny ofert punktować kwalifikacje i doświadczenie personelu kluczowego. np. trenerów.
Powyżej progów
W przypadku zamówień na usługi społeczne powyżej progów unijnych przepisy pozwalają na dodatkowe odstępstwa od zwykłej procedury zamówieniowej. Wszystkie wyjątki reguluje art. 360 nowego p.z.p., który pozwala zamawiającym nie stosować przepisów ustawy dotyczących:
1) obowiązku powołania komisji przetargowej (może być inny organ, np. zespół osób);
2) obowiązku składania oświadczenia o spełnieniu warunków i braku podstaw wykluczenia, na formularzu JEDZ (a contrario JEDZ może być wymagany);
3) minimalnych terminów składania ofert (mogą być zatem krótsze niż podstawowy wynoszący 30 dni);
4) obowiązku żądania dokumentów jako podmiotowego środka dowodowego;
5) przesłanek wyboru trybu udzielenia zamówienia, ale wyłącznie w przypadku trybu negocjacji z ogłoszeniem lub dialogu konkurencyjnego.
Trzeba także pamiętać, że do usług społecznych znajdą zastosowanie w pełni nowe regulacje dotyczące umów, w tym klauzul zakazanych czy obowiązkowych klauzul umownych, a także waloryzacji umów długoterminowych.
Ochrona, szkolenia, noclegi, sprzątanie itp.
Nowe p.z.p. usługi społeczne definiuje w art. 7. Chodzi tu o zamówienia klasyczne lub zamówienia sektorowe na usługi wymienione odpowiednio w załączniku XIV do dyrektywy 2014/24/UE oraz załączniku XVII do dyrektywy 2014/25/UE. Załącznik XIV wymienia m.in. usługi: edukacyjne i szkoleniowe, rekreacyjne, kulturalne i sportowe, rozrywkowe, sportowe, w zakresie organizowania wystaw, targów i kongresów, hotelarskie, restauracyjne i podawania posiłków, prawnicze, ochroniarskie, pocztowe i kurierskie. ©℗