Stanowi karę kryminalną albo środek przymusu.

Karą może być grzywna za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia lub wykroczenia skarbowe. Środkiem przymusu jest w procedurze cywilnej czy w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Grzywnę za przestępstwa wymierza się w stawkach dziennych – od 10 do 360. Wysokość jednej stawki wynosi od 10 do 2000 zł, przy czym ustalając jej wysokość sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Taka grzywna powinna być sprawiedliwsza niż wymierzana kwotowo.

Rodzaje grzywien

Za przestępstwa może być wymierzona grzywna samoistna lub kumulatywna. Pierwszą orzeka się, gdy taką sankcję przewiduje przepis kodeksu karnego. Grzywna samoistna możliwa jest także, gdy sankcja wprawdzie jej nie przewiduje, lecz sąd orzeka ją zamiast więzienia, niekiedy wespół ze środkiem karnym (nie karą), np. z zakazem prowadzenia pojazdów czy obowiązkiem naprawienia szkody. W takich sytuacjach konieczne jest jednak, by za przestępstwo groziło nie więcej niż 5 lat pozbawienia wolności. Grzywna samoistna wchodzi w rachubę również wtedy, gdy sąd nadzwyczajnie łagodzi karę (np. młodocianemu czy w wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa). Drugą postacią przewidzianą w kodeksie karnym jest grzywna kumulatywna, orzekana obok kary pozbawienia wolności (ale nie terminowej, np. dożywocia). Jest ona możliwa, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub ją osiągnął. Chodzi wówczas o podkreślenie nieopłacalności tego rodzaju działań. Poza tym sąd może orzec grzywnę obok pozbawienia wolności lub jej ograniczenia, gdy zawiesza warunkowo wykonanie kary. Tym razem, by zapobiec wrażeniu bezkarności sprawcy.

Przestępstwa skarbowe

Za przestępstwa skarbowe sąd wymierza grzywnę w stawkach dziennych – od 10 do 720. Nakazem karnym można wymierzyć nie więcej niż 200 stawek, chyba że kodeks karny skarbowy przewiduje dolegliwość łagodniejszą. Stawka dzienna nie może być niższa od 1/30 najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji ani przekraczać jej czterystukrotności. Ustalając wysokość stawki dziennej, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego można uczynić odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, jeżeli czyn zabroniony popełnił jej pełnomocnik, zarządca czy pracownik, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z przestępstwa jakąkolwiek korzyść majątkową.

Grzywna za wykroczenia

Za wykroczenia i wykroczenia skarbowe wymierza się grzywnę kwotowo, stosując podobne zasady, jak w wypadku przestępstw i przestępstw skarbowych. W sprawach o wykroczenia sąd może orzec od 20 zł do 5000 zł. W postępowaniu mandatowym grzywnę za wykroczenia – w zasadzie do 500 zł – nakłada policja, straż miejska oraz inne organy. Wyjątkowo w postępowaniu tym można ukarać grzywną do 1000 zł sprawcę, który popełnił co najmniej dwa wykroczenia, oraz w sprawach, w których oskarżycielem publicznym jest inspektor pracy. W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w terminie grzywny, organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu o ukaranie sprawcy wykroczenia.

Procedura cywilna

W procedurze cywilnej grzywna ma charakter środka przymusu. Jeżeli kodeks postępowania cywilnego przewiduje ją bez określenia wysokości, sąd wymierza (w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie) do 1000 zł. Grzywny takie ściągane są w drodze egzekucji sądowej na rzecz Skarbu Państwa. Na grzywnę można zostać skazanym w postępowaniu procesowym, nieprocesowym, zabezpieczającym i egzekucyjnym. Naraża się więc na nią każdy, kto na podstawie nieprawdziwych okoliczności wnosi o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego działającego z urzędu. Także ten, kto w złej wierze lub lekkomyślnie zaprzecza prawdziwości dokumentu albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia są nieprawdziwe. Podobnie ryzykuje świadek w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa (ponawiając grzywnę, sąd może też zarządzić przymusowe sprowadzenie), a także gdy bez uzasadnienia odmawia zeznań lub złożenia przyrzeczenia (tu niezależnie od grzywny sąd może nakazać aresztowanie na nie dłużej niż tydzień). Tak samo sąd postępuje wobec biegłych (tyle że ich przymusowo nie sprowadza). Również gdy osoba trzecia czyni przeszkody w przeprowadzeniu przez sąd oględzin (np. nieruchomości) – zostaje skazana na grzywnę. W postępowaniu egzekucyjnym natomiast sąd może wymierzyć grzywnę wyższą niż 1000 zł, jeżeli trzykrotne jej wymierzanie okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższyć 100 000 zł. W postępowaniu egzekucyjnym sąd, wymierzając grzywnę, zawsze orzeka jej zamianę na areszt – na wypadek nieściągnięcia. Jeden dzień aresztu odpowiada tu kwocie od 5 do 150 zł grzywny. Dotyczy to zarówno dłużników – osób fizycznych, jak i osób prawnych lub innych organizacji, gdzie środkom przymusu podlega odpowiedzialny pracownik lub kierownik jednostki. W razie wykonania czynności przez dłużnika lub umorzenia postępowania grzywny niezapłacone ulegają umorzeniu.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Każdorazowa grzywna nie może przekraczać 5000 zł, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – 25 000 zł. Grzywny w celu przymuszenia nakładane wielokrotnie nie powinny łącznie być wyższe niż 10 000 zł, zaś w stosunku do osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych – niż 100 000 zł.

Egzekucja w administracji

W postępowaniu egzekucyjnym w administracji nakłada się grzywnę w celu przymuszenia. Stosuje się ją, gdy chodzi o spełnienie przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania, albo obowiązku dokonania czynności, szczególnie takiej, której nie można powierzyć innej osobie. Grzywnę w celu przymuszenia nakłada organ egzekucyjny w formie postanowienia. Grzywna ściągana jest w trybie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Zobowiązany może się żalić również na postanowienie o nałożeniu grzywny. Grzywnę – z dwoma wyjątkami – wolno nałożyć nawet kilkakrotnie, i to zarówno na osoby fizyczne, jak i prawne czy na jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Jednorazowa może być tylko grzywna dla wymuszenia spełnienia obowiązku wynikającego z prawa budowlanego lub związanego z bezpieczeństwem i higieną pracy. W pierwszym wypadku, gdy rzecz dotyczy rozbiórki, wymierza się iloczyn powierzchni zabudowy budynku do zlikwidowania lub jego części objętej nakazem i 1/5 ceny mkw. powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ogłoszonej przez Prezesa GUS do obliczania tzw. premii gwarancyjnej.

Dobromiła Niedzielska

Podstawa prawna

  • - Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
  • - Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 12, poz. 114 z późn. zm.).
  • - Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.U. nr 83, poz. 930 z późn. zm.).
  • - Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
  • - Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 110, poz. 968 z późn. zm.).