Jest to stan polegający na faktycznym władztwie (jest to możność dysponowania) nad rzeczą. Posiadanie to nie prawo, choć często idzie w parze z jakimś prawem, np. z własnością. Składają się na nie dwa elementy – władanie nad rzeczą i psychiczne nastawienie do władztwa (wykonywanie go dla siebie). W ten sposób możemy odróżnić posiadanie od zwykłego dzierżenia rzeczy (kiedy ktoś włada rzeczą za kogoś innego).
Pomimo niezbyt jednoznacznego rozróżnienia doktrynalnego, kwestie rodzajów posiadania nie są wcale aż tak skomplikowane. Warto jednak poznać te różnice (patrz przykład), bo rodzą one poważne konsekwencje praktyczne (np. tylko posiadanie samoistne może prowadzić do zasiedzenia).
Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym. Niemożność posiadania wywołana przez przemijającą przeszkodę nie przerywa posiadania. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym – dotyczy to również poprzedniego posiadacza. Prawo chroni zatem posiadanie – choć w sądzie dopuszczalny jest przeciwdowód i obalenie wskazanych domniemań.
Ochrona posiadania
Zasadą jest, że nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. Możemy jednak zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie (z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy ktoś atakuje nasze dobro). Przy nieruchomości możemy niezwłocznie po naruszeniu przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno jednak stosować przy tym przemocy względem osób.
Z kolei posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
Skarga w sądzie
Jeśli posiadanie zostało już naruszone, to przysługuje nam tzw. skarga posesoryjna. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Nie jest ono zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia. Posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane (co ma znaczenie przy zasiedzeniu). Omawiane roszczenie nie przysługuje w stosunkach między współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania.
Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną nad nią władzę (np. kluczyki do samochodu), jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.
Możemy posiadać służebność. Przykładowo, jeśli faktycznie korzystamy z cudzej działki (np. od dłuższego czasu bez przeszkód przez nią przejeżdżamy), to pod pewnymi warunkami możemy zasiedzieć służebność przejazdu.
PRZYKŁAD
Marian W. jest właścicielem samochodu. Korzysta z niego wykonując pełnię praw, a zatem jest też posiadaczem samoistnym. Jeżeli jednak samochód wynajmie, to odda go w posiadanie zależne. Jeżeli z kolei najemca zostawi go na chwilę koledze do przypilnowania, to ów kolega będzie już tylko dzierżycielem.
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne. W naszej sytuacji zatem ten sam samochód może być przez pewien czas w posiadaniu dwóch osób.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Do ochrony władania lokalem stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie posiadania.
PRZYKŁAD
Maria S. i Stefan W. mieszkali w domu rodzinnym i korzystali ze wspólnej sieni. Stefan W. wyjechał za granicę, a po powrocie do domu okazało się, że jego drzwi do mieszkania są zastawione, a z sieni korzysta tylko sąsiadka. Złożył zatem skargę do sądu, ale niestety zostanie ona oddalona. Opisana sytuacja jest bowiem przykładem tzw. posiadania niepodzielnego. Pozostaje mu zatem dochodzenie swych praw na ogólnych zasadach (powództwo o wydanie rzeczy).
Podstawa prawna
* Art. 336–352 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).