Są to okresy aktywności zawodowej albo jej braku uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury (dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz niektórych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r.) i renty z tytułu niezdolności do pracy oraz do ustalenia wysokości tych świadczeń. Okresy składkowe to okresy opłacania składek (na ubezpieczenie społeczne – do 31 grudnia 1998 r., na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – od 1 stycznia 1999 r.) oraz okresy, za które nie było obowiązku opłacania składki (przypadające przed 15 listopada 1991 r.).

Okresami składkowymi są m.in. okresy ubezpieczenia, czyli np. pracy na podstawie umowy o pracę, czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, pobierania zasiłku macierzyńskiego. Okresy nieskładkowe to okresy, za które nie zostały opłacone składki, które jednak z uwagi na ich specyficzny charakter podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy oraz ich wysokości. Okresami nieskładkowymi są np. okresy pobierania wynagrodzenia chorobowego wypłacanego na podstawie art. 92 kodeksu pracy, zasiłku chorobowego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów.
Jak liczyć okresy

Zasada jest następująca: okresy składkowe są uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych i ich wysokości w pełnym wymiarze, a nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Natomiast okresy działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, okresy zaliczane do okresów tej działalności, okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego oraz pracy przymusowej uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty w wymiarze podwójnym.
Okresy uzupełniające

Gdy osiągnięte przez ubezpieczonego okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury w zakresie niezbędnym do jego uzupełnienia, uwzględnia się również następujące okresy (traktując je jak składkowe):

* okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,
* przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia,
* przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia.

Natomiast osoba ubiegająca się o rentę może mieć zaliczone jako uzupełniające jedynie okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki. Podkreślić trzeba, że okresy uzupełniające nie mogą być uwzględnione, jeżeli zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Kapitał początkowy
Okresy ubezpieczenia od 1 stycznia 1999 r. są uwzględniane przy obliczaniu wysokości świadczeń emerytalno-rentowych na podstawie informacji zarejestrowanych na koncie prowadzonym przez ZUS dla każdego ubezpieczonego. Aby odtworzyć wysokość składek opłacanych przed tą datą, ustalany jest kapitał początkowy. Kapitał początkowy jest obliczany dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Stanowi on równowartość kwoty hipotetycznej emerytury, którą otrzymałby ubezpieczony, gdyby przeszedł na emeryturę 1 stycznia 1999 r., pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat. Jego ustalenie jest konieczne do ustalenia wysokości wypłacanej w przyszłości emerytury. Aby ZUS ustalił wysokość kapitału początkowego, należy udokumentować przebyte okresy składkowe i nieskładkowe. Przy ustalaniu kapitału początkowego, tak jak przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty, zasada jest następująca: okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Od tej zasady jest jednak jeden wyjątek. Przebyte do 31 grudnia 1998 r. okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem:

* w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat,
* na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko

– uwzględniane są w pełnym wymiarze.

PRZYKŁAD
Anna K. za pół roku osiągnie wiek 55 lat. Przez ostatnie 25 lat była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Wcześniej ukończyła 5-letnie studia wyższe. Aby otrzymać wcześniejszą emeryturę, Anna K. musi udowodnić 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Z uwagi na to, że ma ona 5-letni okres nieskładkowy – nauka w szkole wyższej – otrzyma emeryturę. Okres 5 lat zostanie w całości uwzględniony, gdyż nie przekroczył 1/3 okresów składkowych.
RADZIMY
Jeśli masz wątpliwości, jak udokumentować okresy składkowe i nieskładkowe, zajrzyj na stronę internetową www.zus.pl.
ZUS szczegółowo określił, jakich dokumentów wymaga dla potwierdzenia poszczególnych okresów.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Gdy okresy składkowe, nieskładkowe i uzupełniające zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty uwzględnia się okres korzystniejszy.
Monika Bugaj-Wojciechowska

Podstawa prawna
* Art. 5, 6, 7 i 173 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).