Władimir Putin liczy, że jeśli nie zatrzyma tego kraju w swojej strefie wpływów, to przynajmniej utrudni mu rozmowy akcesyjne z Brukselą. Ale Belgrad, choć dziś ciąży ku Zachodowi, łączą z Moskwą sympatia i interesy.
Serbię, która od kilku lat próbuje balansować między Rosją a Unią Europejską, konflikt na Ukrainie postawił w wyjątkowo trudnej sytuacji. Dzisiejsza wizyta Władimira Putina na pewno Belgradowi nie ułatwi drogi do Unii, ale na dołączenie się do wspólnotowych sankcji największa z republik byłej Jugosławii też sobie nie może pozwolić.
Rosyjski prezydent zatrzyma się w Belgradzie zaledwie na sześć godzin w drodze do Mediolanu na szczyt Azja-Europa. To jednak wystarczy, by przyjąć go z pełną pompą – Putin weźmie udział w paradzie wojskowej z okazji rocznicy wyzwolenia Belgradu z rąk nazistów, którą to paradę zresztą specjalnie przyspieszono o cztery dni, a także zostanie odznaczony Orderem Republiki Serbii, czyli najwyższym odznaczeniem tego kraju.
Na to, że goszczenie w ten sposób polityka odpowiedzialnego za wybuch konfliktu zbrojnego w sąsiednim kraju jest co najmniej niestosowne, zwrócili uwagę przedstawiciele zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i Unii Europejskiej. – Można mieć jednocześnie dobre relacje z Rosją i Chinami oraz ze Stanami Zjednoczonymi. Ale uważamy, że przyjmowanie wizyt chińskich i rosyjskich polityków różni się od siebie. Chińczycy nikogo nie zaatakowali, a Rosjanie – tak – powiedział przed kilkoma dniami w rozmowie z dziennikiem „Vecernje Novosti” amerykański ambasador Michael Kirby. Serbskie władze przekonują, że nie ma żadnej sprzeczności między staraniem się o członkostwo w Unii Europejskiej, co pozostaje strategicznym celem kraju, a utrzymywaniem tradycyjnie dobrych stosunków z Rosją. – Co Serbia ma zrobić? Dlatego, że zamierzamy wejść do UE, mamy powiedzieć Rosji: „przepraszamy, ale już nie chcemy być waszymi przyjaciółmi”? Czy to jest w naszym interesie? – pytał retorycznie minister spraw zagranicznych Ivica Dacić.
Serbia faktycznie nie ma wielkiego wyboru. Po dekadzie wojen na Bałkanach, – za które to ona była w dużej mierze odpowiedzialna – i po obaleniu Slobodana Miloszevicia w ostatnich latach, próbując się pozbyć ciągnącego się za nią odium. Wyraźnie zwróciła się w kierunku Zachodu i uzyskała status kandydata do UE, choć na członkostwo może liczyć najwcześniej na początku przyszłej dekady. Ale nie chodzi tylko o deklaracje – także gospodarczo coraz mocniej związana jest z Zachodem. Pomiędzy rokiem 2007 a 2013 serbski eksport do UE wyniósł 32,6 mld euro, podczas gdy do Rosji tylko 4,2 mld, zaś bezpośrednie inwestycje zagraniczne z krajów UE osiągnęły poziom 9,2 mld euro, podczas gdy rosyjskie – 2,5 mld euro. Ale jest też druga strona medalu – ze względu na kulturowo-religijną bliskość Rosja zawsze była sojusznikiem Serbii, sprzeciwiała się NATO-wskim nalotom, a także blokuje – wraz z Chinami – przyjęcie do ONZ Kosowa, zamieszkanej głównie przez Albańczyków serbskiej prowincji, która w 2008 r. ogłosiła niepodległość. Zresztą w stosunkach z Rosją też nie chodzi tylko o politykę – od czasu, gdy w 2008 r. Gazprom przejął większość udziałów w serbskim koncernie energetycznym NIS, kraj jest uzależniony od rosyjskiego surowca. Ale też obowiązująca od 2000 r. umowa o wolnym handlu między obydwoma krajami jest dla Serbii niewątpliwie korzystna.
Podczas poprzedniej wizyty w Serbii w 2011 r. Putin powiedział, że nie ma nic przeciwko jej wejściu do UE. Ale zarazem Kreml daje do zrozumienia, że gdy to się stanie, umowa o wolnym handlu przestanie obowiązywać. Jednak gdyby Serbia chciała wejść do NATO, Moskwa będzie „zmuszona” wycelować broń nuklearną w jej terytorium. Rosja chce także utrzymać Belgrad w swojej strefie wpływów za pomocą gazociągu South Stream, który przechodziłby przez Bałkany. Projektowi sprzeciwia się Unia Europejska, która próbuje się trochę uniezależnić od rosyjskiego gazu i w związku z tym naciska na Belgrad, by się z niego wycofał. Budowa serbskiego odcinka powinna się zacząć w lipcu, ale ponieważ nie ma porozumienia z pozostałymi krajami, przez które ma przebiegać, tak się nie stało. – Nie ma sensu, aby gazociąg zaczynał i kończył się w Serbii – wyjaśnił w zeszłym tygodniu premier Aleksandar Vucić. W tej kwestii Belgradowi na razie się udaje balansować między oczekiwaniami Unii i Rosji, ale nie ze wszystkim tak jest. Jako kraj kandydacki Serbia powinna się przyłączyć do sankcji nałożonych przez Unię na Rosję w związku z konfliktem na Ukrainie, ale tego nie zrobiła. – Serbia jest wolnym i niepodległym państwem. Jesteśmy na drodze do Europy, ale nie nałożyliśmy i nie nałożymy sankcji na Rosję – zadeklarował Vucić we wczorajszym wywiadzie dla agencji Itar-Tass. Co więcej, Belgrad chciałby wykorzystać sytuację i zwiększyć swój eksport rolno-spożywczy na rosyjski rynek, co pomogłoby gospodarce kraju, której największym problemem jest wysokie, przekraczające 22 proc. bezrobocie. To jednak nie podoba się Brukseli, a nowo mianowany komisarz ds. polityki sąsiedztwa i rozszerzenia Johannes Hahn już zapowiedział, że Belgrad będzie się musiał do tego ustosunkować.
Na rozdźwięki na linii Belgrad-Bruksela liczy właśnie rosyjski prezydent. – To będzie wyjątkowo krótka wizyta, ale mimo to zaszkodzi ona integracji Serbii z UE. To jest główny cel Putina. Przyjeżdża on w momencie, gdy obowiązują wspólne unijne sankcje obejmujące sektor energetyczny i zbrojeniowy, a to są właśnie obszary, w których Serbia zamierza podpisać bilateralne umowy z Rosją – mówi Jelena Milić, analityk z belgradzkiego Centrum Studiów Euro-Atlantyckich.