Sędzia jest przedstawicielem władzy sądowniczej, realizującym konstytucyjną koncepcję państwa prawa w Polsce.
Sędziowie sądów powszechnych (rejonowego, okręgowego, apelacyjnego) są powoływani na czas nieoznaczony przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Stosunek służbowy sędziego nawiązuje się po doręczeniu mu aktu powołania.

Predyspozycje i kwalifikacje
Sędzią sądu rejonowego może zostać osoba, która:

* posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
* jest nieskazitelnego charakteru,
* ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,
* jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
* ukończyła 29 lat,
* złożyła egzamin sędziowski lub prokuratorski,
* pracowała w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez 5 lat.





Natomiast na stanowiska sędziów sądów okręgowych i apelacyjnych powoływani są sędziowie posiadający odpowiedni staż w tym zawodzie. Przepisy umożliwiają również powierzenie stanowiska sędziego osobom wykonującym inne zawody prawnicze (np. prokurator, radca prawny, adwokat, notariusz) oraz zajmującym się działalnością naukową (profesorowie i doktorzy habilitowani nauk prawnych). Osoby te muszą legitymować się odpowiednim stażem w wykonywanym dotychczas zawodzie.

Zasada niezawisłości
W celu umożliwienia sędziom prawidłowego wykonywania powierzonych im obowiązków, przepisy gwarantują im niezawisłość, nieusuwalność ze stanowiska oraz w szczególny sposób określają zasady ich odpowiedzialności.
W sprawowaniu swojego urzędu sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom. Sędzia powinien więc powierzone mu sprawy rozstrzygać na podstawie przepisów materialnych i procesowych oraz swojego wewnętrznego przekonania. Nie można narzucić mu sposobu rozstrzygnięcia sprawy za pomocą nakazu administracyjnego, instrukcji lub zalecenia.
Sędziowie są nieusuwalni. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu tylko w przypadkach określonych w ustawie. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek choroby lub utraty sił, uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu. Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65. roku życia (Krajowa Rada Sądownictwa może wyrazić zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska do ukończenia 70. roku życia).


Zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody właściwego sądu dyscyplinarnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być również zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu apelacyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Za wykroczenia sędzia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie. Ponadto odpowiedzialność dyscyplinarną ponosi za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne).
W celu zagwarantowania niezawisłości sędziów przepisy ograniczają możliwość podejmowania przez nich dodatkowego zatrudniania lub innego zajęcia. Ponadto zakazują sędziom przynależności do partii politycznych, związków zawodowych oraz prowadzenia działalności publicznej niedającej pogodzić się z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Wymagania stawione sędziom Sądu Najwyższego określa odrębna ustawa.



Sędziowie sądów administracyjnych
Sędziów sądów administracyjnych (wojewódzkich i NSA) powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Są oni w sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko konstytucji oraz ustawom.

Sędzią wojewódzkiego sądu administracyjnego może zostać osoba, która:

* ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
* jest nieskazitelnego charakteru,
* ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce,
* jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
* ukończyła 35 lat życia,
* wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej,
* pozostawała co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej 8 lat wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez 10 lat pozostawała w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracowała w charakterze asesora sądowego w WSA co najmniej 2 lata.





Natomiast osoba powoływana na stanowisko sędziego NSA musi spełniać dodatkowe kryteria dotyczące wieku i stażu zawodowego. W wyjątkowych sytuacjach może zostać powołana na stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub NSA osoba, która nie ukończyła wymaganego wieku lub nie posiada określonego stażu zawodowego w zawodzie prawniczym.
Sędziowie sądów administracyjnych zobowiązani są do składania oświadczeń majątkowych, a sądem dyscyplinarnym w stosunku do nich jest NSA.

PRZYKŁAD
Sędzia sądu rejonowego, wyjeżdżając z drogi podporządkowanej, nie ustąpił pierwszeństwa i zderzył się z innym pojazdem. W wyniku kolizji obrażenia odniosła pasażerka pojazdu. Prokurator wystąpił do sądu dyscyplinarnego z wnioskiem o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej (zarzut naruszenia art. 177 par. 1 k.k.). Jednak sąd dyscyplinarny nie przychylił się do wniosku prokuratora. Uznał bowiem, że sędzia nieumyślnie naruszył zasady ruchu drogowego, a stopień szkodliwości społecznej czynu popełnionego przez niego nie przekracza znikomości. Sąd dyscyplinarny nie uwzględnił wniosku prokuratora, ale w tej sprawie przeciwko sędziemu zostało wszczęte postępowanie dyscyplinarne.

Iwona Sawicka

Podstawa prawna
* Art. 178–181 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
* Art. 55–133 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).
* Art. 4–9 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. nr 153, poz. 1269 z późn. zm.).