Sądy są organami wymiaru sprawiedliwości, które wydają wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej. Możemy wyróżnić sądy apelacyjne, sądy okręgowe i sądy rejonowe. Rozstrzygają sprawy cywilne, rodzinne i nieletnich, z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, gospodarcze, upadłościowe, karne, penitencjarne oraz prowadzą księgi wieczyste i rejestry.

Dwie instancje
W Polsce sądownictwo powszechne jest dwuinstancyjne, oznacza to, że obywatel niezadowolony z rozstrzygnięcia (wyroku, postanowienia) może wystąpić do sądu „odwoławczego” o zmianę orzeczenia, z którym się nie zgadza.

Sądami pierwszej instancji są sądy rejonowe (razem z wydziałami grodzkimi) oraz okręgowe. Sądami drugiej instancji są sądy okręgowe i apelacyjne. Sąd drugiej instancji po rozpoznaniu zaskarżonej sprawy może:

* wydać nowe orzeczenie w sprawie,
* utrzymać w mocy zaskarżone orzeczenie,
* uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać je do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji (co oznacza rozpoczęcie sprawy od początku).

Sądy pracy
Sądy pracy – jednostki organizacyjne tworzone w ramach sądów powszechnych odpowiednich szczebli.
W pierwszej instancji spory z zakresu prawa pracy rozstrzygają sądy rejonowe (chyba że przepisy dla danej kategorii spraw zastrzegły, iż sądem właściwym w pierwszej instancji powinien być sąd okręgowy).
Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 75 tysięcy złotych, oraz spory o prawa niemajątkowe i dochodzone z nimi łącznie roszczenia majątkowe, np. sprawy o naruszenie dóbr osobistych.
Do tzw. właściwości rzeczowej sądów rejonowych należą m.in. sprawy o: ustalenie istnienia stosunku pracy, uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, przywrócenie do pracy, odszkodowanie za naruszenie przepisów o wypowiedzeniu oraz rozwiązaniu stosunku pracy.
Od postanowienia lub wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji. Od orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie można wnieść tzw. skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Ta droga jest dopuszczalna, gdy orzeczenie narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, a także w przypadku naruszenia przepisów postępowania, gdy miało to wpływ na treść orzeczenia.




Sądy administracyjne
Sądy administracyjne – sądy powołane do kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem.
Od 1 stycznia 2004 r. sądy administracyjne działają w układzie dwuinstancyjnym. Sądami pierwszej instancji są wojewódzkie sądy administracyjne, które rozpoznają sprawy należące do ich właściwości na obszarze jednego lub większej liczby województw. Wojewódzki sąd administracyjny orzeka w sprawach skarg przede wszystkim na:

* decyzje administracyjne (nakaz zapłaty podatku, pozwolenie na budowę),
* akty prawa organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej, np. ustalających wysokość stawek podatków lokalnych,
* na bezczynność organów administracji.

W sądownictwie administracyjnym jako sąd drugiej instancji działa Naczelny Sąd Administracyjny z siedzibą w Warszawie. NSA dzieli się na Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną. Do jego kompetencji należy rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, a także podejmowanie uchwał wyjaśniających zagadnienia prawne.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Sądy okręgowe są sądami pierwszej instancji tylko w niektórych (najpoważniejszych) kategoriach spraw. Są sądami, do których należy składać odwołania od orzeczeń wydanych przez sądy rejonowe.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Skarga kasacyjna nie przysługuje w sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 10 tysięcy zł, a także w sprawach dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz roszczeń o deputaty lub ich ekwiwalent.

Tomasz Zalewski

Podstawa prawna

* Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 107 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. nr 153, poz. 1269 z późn. zm.).