Drogą sądową jest pozytywna przesłanka procesowa, czyli okoliczność umożliwiająca rozpoznanie danej sprawy przez sąd. Pojęcie drogi sądowej w najszerszym znaczeniu unormowane jest w art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Stanowi on, że ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Na mocy tego przepisu każdy ma więc prawo do wystąpienia o rozpoznanie sprawy do sądu państwowego.

Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji, wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Istnieje zatem droga sądowa przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym, droga sądowa przed sądami administracyjnymi oraz droga sądowa przed sądami wojskowymi i Sądem Najwyższym.
Droga sądowa w sprawach cywilnych regulowana jest w przepisach kodeksu postępowania cywilnego i obejmuje postępowanie przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym. Kodeks ustanawia w tym zakresie domniemanie drogi sądów powszechnych, która, co do zasady, przysługuje we wszystkich sprawach cywilnych. Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi tylko wyjątkowo – gdy przewidują to wyraźnie przepisy szczególne. Najszerszy krąg tych wyjątków zakreślają przepisy regulujące roszczenia o charakterze cywilnoprawnym związane ze służbą w formacjach mundurowych oraz z nieruchomościami należącymi do państwowych jednostek organizacyjnych.
Niedopuszczalność drogi sądowej może być bezwzględna, względna lub czasowa. Niedopuszczalność bezwzględna drogi sądowej występuje wówczas, gdy dana sprawa w ogóle nie może być załatwiona przez sąd powszechny.
Niedopuszczalność względna ma miejsce, gdy sprawa cywilna może być zgodnie z wyborem strony poddana pod kompetencje sądu lub innego organu.
Z czasową niedopuszczalnością drogi sądowej mamy do czynienia wówczas, gdy przepis procedury cywilnej wymaga, by przed wszczęciem postępowania przed sądem została wyczerpana droga innej procedury.
Pozew lub wniosek wszczynający postępowanie w sprawie, dla której droga sądowa jest niedopuszczalna, nie może zostać rozpoznany przez sąd, wobec czego podlega odrzuceniu. Jeżeli sąd rozpozna taką sprawę, to postępowanie takie jest dotknięte nieważnością, która – w przypadku zaskarżenia orzeczenia kończącego takie postępowanie – bezwarunkowo spowoduje jego uchylenie.




PRZYKŁAD
1. Iwona B. w 2004 r. dokonała zapłaty podatku w kwocie wyższej niż należna. Z roszczeniem o zwrot nadpłaty nie może się jednak zwrócić do sądu powszechnego. Sprawy takie należą bowiem do kompetencji organów skarbowych.
2. Jan J. nie otrzymał od swojego pracodawcy należnej mu zgodnie z umową o pracę premii. Z roszczeniem o jej wypłatę może wystąpić do sądu pracy. Może też, przed skierowaniem sprawy na drogę sądową, dochodzić go w postępowaniu przed komisją pojednawczą działającą w zakładzie pracy, w którym jest zatrudniony.
3. Irena L. jest członkiem spółdzielni mieszkaniowej „Biały Brzeg”. Czuje się ona pokrzywdzona uchwałą walnego zgromadzenia spółdzielni, która przewiduje podwyższenie opłat na fundusz remontowy dla mieszkańców tylko jednego budynku. Z żądaniem uchylenia tej uchwały może ona jednak wystąpić do sądu dopiero po wyczerpaniu drogi postępowania wewnątrzspółdzielczego.


Arkadiusz Koper

Podstawa prawna
* Art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
* Art. 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).