PRZYKŁAD
1. Nieruchomość należąca do Jana K. została zajęta przez komornika. Sąd postanowił odebrać Janowi K. zarząd tą nieruchomością i przekazał go zarządcy egzekucyjnemu. Zarządca zajętej nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma on prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być pozywany. W tej sytuacji legitymacja materialna służy nadal właścicielowi nieruchomości, czyli Janowi K., zaś legitymacja procesowa wyłącznie zarządcy egzekucyjnemu.
2. Jan K. jest dłużnikiem Wojciecha J. W tym przypadku legitymację procesową indywidualną czynną posiada Wojciech J. jako wierzyciel, zaś legitymację procesową indywidualną bierną Jan K. jako jego dłużnik.
3. Walne zgromadzenie spółdzielni mieszkaniowej „Domus” podjęło uchwałę w sprawie wyboru nowego prezesa. Członkowie tej spółdzielni mają legitymację procesową grupową czynną, ponieważ każdy z nich może wytoczyć powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni.


Legitymacja procesowa to uprawnienie do poszukiwania ochrony prawnej w konkretnej sprawie, to znaczy, że osoba lub przedsiębiorstwo może występować w roli powoda lub pozwanego. Problem legitymacji procesowej występuje w każdym postępowaniu, ale przede wszystkim odgrywa on szczególnie istotną rolę w procesie cywilnym, na którego tle to pojęcie się zrodziło i wykształciło.

Rozróżniana jest legitymacja procesowa czynna i bierna. Pierwsza dotyczy strony powodowej i oznacza uprawnienie do wszczęcia i prowadzenia procesu, druga dotyczy strony pozwanej i uzasadnia występowanie w procesie w charakterze pozwanego.

Od legitymacji procesowej (formalnej) odróżnia się legitymację materialną. Legitymacja materialna oznacza posiadanie przez dany podmiot prawa podmiotowego lub interesu prawnego mogącego podlegać ochronie na drodze sądowej. Natomiast legitymacja formalna oznacza uprawnienie do wytoczenia powództwa i popierania go w celu uzyskania ochrony praw podmiotowych własnych lub cudzych. Najczęściej legitymacja materialna i procesowa pokrywają się, ponieważ z reguły każdy podmiot może domagać się we własnym imieniu i na swoją rzecz ochrony swego prawa przed właściwym organem. W niektórych jednak przypadkach legitymacja procesowa zostaje, zwykle przejściowo, cofnięta podmiotowi, któremu służy legitymacja materialna.

Rozróżniana jest także legitymacja procesowa indywidualna, grupowa i łączna. Legitymacja procesowa indywidualna wchodzi w rachubę wówczas, gdy prawo wytoczenia powództwa służy jednej określonej osobie lub gdy powództwo może być wytoczone przeciwko jednej tylko określonej osobie.

Legitymacja procesowa grupowa ma miejsce wówczas, gdy istnieje grupa osób, z których każda może wytoczyć powództwo niezależnie od pozostałych, lub gdy istnieje taka grupa osób, przeciwko którym powództwo może być oddzielnie wytoczone.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Legitymacja procesowa nie stanowi jakiejś ogólnej kwalifikacji danego podmiotu, która jest cechą trwałą i musi podlegać jednolitej ocenie w każdym procesie. Jest ona szczególnym uprawnieniem do prowadzenia konkretnego procesu i podlega odrębnej ocenie w każdym przypadku.

Legitymacja procesowa łączna wchodzi w grę wówczas, gdy z mocy ustawy z powództwem mogą wystąpić tylko wszystkie osoby uprawnione łącznie lub gdy powództwo może być wytoczone tylko przeciwko wszystkim podmiotom danego stosunku prawnego łącznie. Na przykład legitymację łączną czynną mają współwłaściciele nieruchomości w sprawie o unieważnienie umowy sprzedaży tej nieruchomości, zaś legitymację łączną bierną małżonkowie w sprawie z powództwa prokuratora lub osoby trzeciej o unieważnienie małżeństwa. Brak legitymacji procesowej prowadzi w zasadzie do oddalenia powództwa. Istnieją jednak przepisy, które pozwalają na uniknięcie tak daleko idących konsekwencji braku legitymacji w procesie. Jeżeli bowiem okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną, sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie. Osoba wezwana do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego może za zgodą obu stron wstąpić w miejsce pozwanego, który wówczas będzie zwolniony od udziału w sprawie. Jeżeli okaże się, że powództwo zostało wniesione nie przez osobę, która powinna występować w sprawie w charakterze powoda, sąd na wniosek powoda zawiadomi o toczącym się procesie osobę przez niego wskazaną. Osoba zawiadomiona, która zgłosiła przystąpienie do sprawy w charakterze powoda, może za zgodą obu stron wstąpić na miejsce strony powodowej, która wówczas będzie od udziału w sprawie zwolniona.

Arkadiusz Koper

Podstawa prawna

  • - Art. 194–196 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).