W potocznym rozumieniu mianem łapówki określa się korzyść, najczęściej finansową, wręczaną osobie lub grupie osób, w celu osiągnięcia określonego celu, z pominięciem standardowych procedur. Polskie prawo karne uznaje łapownictwo za przestępstwo. W przepisach łapownictwo jest rozumiane nieco szerzej niż w potocznym znaczeniu. Obejmuje ono nie tylko przyjmowanie korzyści majątkowej, ale także korzyści osobistej. Ponadto w pojęciu łapówki mieści się także przyjęcie obietnicy takiej korzyści. Zatem z łapownictwem będziemy mieli do czynienia nawet wówczas, gdy jeszcze nie doszło do załatwienia sprawy, za którą łapownikowi obiecano korzyść. Bez znaczenia jest także czas przyjęcia korzyści. Może to nastąpić nawet po dokonaniu czynności, z którą pozostaje w związku.

Przez korzyść majątkową należy rozumieć każde dobro, jakie jest w stanie zaspokoić określoną potrzebę, a jego wartość da się wyrazić w pieniądzu. Może ją stanowić nie tylko przyrost majątku osoby otrzymującej tę korzyść, ale również wszystkie korzystne dla niej umowy, np. pożyczki, kredyty czy też umowy zlecające wykonanie określonych czynności (prac).

Przez pojęcie korzyść osobista powinniśmy natomiast rozumieć wszystko to, co traktowane jest jako korzystne i zaspokajające pewną potrzebę przyjmującego ją, ale niedające się wprost przeliczyć na pieniądze, np. protekcja, tytuł honorowy lub odznaczenie, wyuczenie pewnej umiejętności, stosunek seksualny.

Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność za dwie podstawowe kategorie łapownictwa:

- sprzedajność, czyli łapownictwo bierne, oraz

- przekupstwo, czyli łapownictwo czynne.

Zarzut sprzedajności (łapownictwa biernego) może być postawiony wyłącznie osobie przyjmującej korzyść majątkową lub osobistą, zaś za przekupstwo (czyli łapownictwo czynne) odpowie wyłącznie osoba, która taką korzyść wręcza lub obiecuje. Z łapownictwem najczęściej mamy do czynienia w związku z pełnieniem przez łapownika funkcji publicznej. Chodzi tu o wszystkie te osoby, które wykonują powierzone im przez instytucje państwowe lub samorządu terytorialnego zadania. Funkcja ta powinna polegać na administrowaniu, rozporządzaniu majątkiem publicznym, podejmowaniu decyzji bądź ich przygotowywaniu. Podejmowane decyzje powinny mieć znaczenie dla interesów państwa, lokalnych społeczności lub praw jednostki. Decyzje te mogą mieć również charakter organizacyjny lub nadzorczy. Funkcję publiczną pełni np. członek komisji wyborczej, lekarz w zakresie wydawania zaświadczeń o niezdolności do pracy, przyjęcia do publicznego szpitala lub wydania skierowania do sanatorium, ale nie w zakresie czynności dotyczących diagnostyki, terapii i profilaktyki, nauczyciel w zakresie decyzyjnym, doradca lub ekspert rządowy, członek komisji konkursowej opiniującej wnioski o przydzielenie przez władze gminy zlecenia na wykonywanie robót publicznych, nauczyciel akademicki pełniący funkcję członka komisji rekrutacyjnej na studia itp. Osoba udzielająca korzyści majątkowej lub osobistej łapownikowi albo składająca mu taką obietnicę (czyli sprawca przekupstwa) może zwolnić się od odpowiedzialności, jeśli zawiadomi o fakcie przestępstwa organ ścigania (policję lub prokuraturę) i ujawni wszystkie istotne okoliczności swego czynu (przede wszystkim chodzi tu o osobę łapownika). Jednak podstawowym warunkiem bezkarności jest w tym przypadku złożenie doniesienia jak najszybciej, zanim organ sam poweźmie wiadomość o przestępstwie.

Za łapownictwo odpowiada również ten, kto będąc uprawniony do głosowania, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo takiej korzyści żąda za głosowanie w określony sposób, pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub mając, z racji zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji, istotny wpływ na podejmowanie decyzji związanych z działalnością takiej jednostki, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę w zamian za zachowanie mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo za czyn nieuczciwej konkurencji lub za niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, organizując profesjonalne zawody sportowe lub w nich uczestnicząc, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę w zamian za nieuczciwe zachowanie, mogące mieć wpływ na wynik tych zawodów.

Na równi ze sprawcami tych czynów odpowiedzą również osoby, które korzyści im wręczały lub obiecywały. Kodeks karny jako przestępstwo kwalifikuje również tzw. płatną protekcję, czyli podjęcie się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi. Również w tym przypadku sprawca musi działać z zamiarem osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Musi również powoływać się na swoje wpływy (nawet rzekome) w wymienionych podmiotach. Na równi z osobą dokonującą płatnej protekcji odpowie również ten, kto wręcza korzyść lub jej obietnicę w zamian za załatwienie sprawy.

Arkadiusz Koper

Podstawa prawna
Art. 228–230a, 250a i 296a–296b ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).