Państwowa Inspekcja Pracy – organ podlegający kontroli Sejmu powołany do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kogo może kontrolować PIP

Inspekcja pracy może kontrolować pracodawców, którzy zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę, a także osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, np. na podstawie umów cywilnoprawnych. W zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy PIP ma prawo nadzorować i kontrolować podmioty, na których terenie odbywają zajęcia studenci i uczniowie niebędący pracownikami.

Ile czasu może trwać kontrola PIP

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej dzieli przedsiębiorców na mikro, małych, średnich i pozostałych. Od tego, do której z wymienionych grup pracodawca zostanie przypisany, zależy czas, jaki w danej firmie inspektorzy pracy mogą poświęcić na kontrolę w ciągu roku kalendarzowego. Średni przedsiębiorca to taki, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

* zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz

* osiągał roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający w złotych równowartości 50 mln euro lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro.

Przedsiębiorcy mikro, mali i średni mogą być kontrolowani przez PIP tylko przez 4 tygodnie w ciągu roku. Pozostali pracodawcy mogą być kontrolowani dłużej – przez 8 tygodni w ciągu roku.

Jak przebiega kontrola

Rozpoczynając kontrolę, inspektor powinien zgłosić swoją obecność pracodawcy (z wyjątkiem sytuacji, gdy zawiadomienie mogłoby wpłynąć na obiektywny wynik kontroli). Przeprowadzający kontrolę inspektor ma obowiązek okazania legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Podmiotami uprawnionymi do wydania upoważnienia do kontroli są: Główny Inspektor Pracy i jego zastępcy, okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy.
W celu ustalenia faktycznego stanu w zakresie przestrzegania prawa pracy i udokumentowania dokonanych ustaleń inspektor pracy może m.in.:

* swobodnie wchodzić na teren oraz do obiektów i pomieszczeń kontrolowanego,

* żądać okazania dokumentacji pracowniczej,

* przesłuchiwać pracowników i inne osoby zatrudnione w związku z przeprowadzaną kontrolą,

* legitymować osoby wykonujące pracę na terenie kontrolowanym,

* przeprowadzać oględziny obiektów, stanowisk pracy maszyn i urządzeń.

Po kontroli

Kontrola kończy się sporządzeniem notatki urzędowej albo protokołu pokontrolnego. Notatka jest sporządzana, gdy w związku z kontrolą inspektor nie wydaje żadnych decyzji. Protokół opisuje zastany stan faktyczny (ujawnione nieprawidłowości i naruszenia prawa); pracodawca powinien się z nim zapoznać i podpisać, chyba że nie zgadza się z jego treścią. Jeżeli pracodawca kwestionuje ustalenia inspektora, powinien złożyć zastrzeżenia w terminie 7 dni od przedstawienia protokołu; o ich ewentualnym uwzględnieniu decyduje inspektor. W razie stwierdzenia nieprawidłowości inspekcja może stosować różne środki prawne od ustnych decyzji (nakazy), przez wystąpienia, mandaty karne, zawiadomienia prokuratury o przestępstwie, do skierowania sprawy przeciwko pracodawcy do sądu grodzkiego.

Społeczna inspekcja pracy

Społeczna inspekcja pracy (SIP) – podstawowa forma udziału pracowników w kształtowaniu warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na terenie zakładu pracy. Pracownicy pełnią ją społecznie. Inspiratorem i organizatorem społecznej inspekcji na terenie zakładu są związki zawodowe. Społeczni inspektorzy są wyłaniani w wyborach organizowanych przez związki zawodowe na 4 lata. Społeczna inspekcja pracy posiada przede wszystkim kompetencje kontrolne. W ich zakres wchodzą m.in.: sprawdzanie stanu przestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, urlopów, czasu pracy, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ponadto społeczni inspektorzy pracy uczestniczą w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Inspektorzy społeczni nie mogą samodzielnie nakładać mandatów; jedynym środkiem prawnym, jakim dysponuje społeczny inspektor pracy, jest zalecenie. Może ono dotyczyć usunięcia ujawnionych uchybień, a nawet wstrzymania pracy w razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy. Inspektorzy pracy są objęci szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku. Jest to ochrona bezwzględna, która trwa w czasie sprawowania mandatu oraz w ciągu roku po jego wygaśnięciu.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kontrola może się rozpocząć nawet bez upoważnienia, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają jej niezwłoczne podjęcie, np. gdy zachodzi podejrzenie zagrożenia życia lub zdrowia pracowników. W takim przypadku kontrolowanemu pracodawcy upoważnienie należy przedstawić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od podjęcia kontroli.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kontrola PIP może być zainicjowana nawet anonimową skargą na pracodawcę łamiącego przepisy prawa pracy. Jednak pracownicy powinni podpisywać swoje skargi, gdyż inspektorzy mają obowiązek ochrony źródeł informacji o nieuczciwych pracodawcach.
Tomasz Zalewski

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.).