Działania społeczne to temat bardzo łatwy i bardzo trudny zarazem. W idealnym świecie, państwie, społeczeństwie nie istniałyby, bo po prostu nie byłyby potrzebne. Ale nasza rzeczywistość daleka jest od ideału, więc i działania na rzecz potrzebujących znajdują w niej swoje miejsce. Podejmowana przez samorząd zawodowy notariuszy aktywność na tym obszarze w ogromnej mierze wynika wprost z moralnego nakazu pomocy osobom słabszym i często bezradnym wobec przeciwności losu. Rejenci, a ujmując rzecz szerzej – prawnicy – ze względu na specyfikę swoich profesji mają, także w zakresie aktywności pro bono, wyjątkowe pole i możliwości działania.
Działania charytatywne...
Przez wiele lat notariusze realizowali różnorodne działania na rzecz społeczeństwa. Były one rozproszone i prowadzone najczęściej lokalnie. Niewątpliwie były one podejmowane z potrzeby serca, realizowane metodami można by rzec amatorskimi, co niejednokrotnie wzbudzało wątpliwości, czy przekazywana pomoc trafia do najbardziej potrzebujących i czy udostępniane środki wykorzystywane są zgodnie z przeznaczeniem. Stąd stopniowo rodziła się potrzeba ujęcia działalności charytatywnej samorządu notarialnego w ramy organizacyjne. Odpowiedzią na zapotrzebowanie środowiska stał się Fundusz Społeczny Notariatu powołany w roku 2010 przez Krajową Radę Notarialną i jedenaście Izb Notarialnych. Podstawową formą działalności funduszu jest finansowe wspieranie najciekawszych i najbardziej wartościowych projektów, zwalczających problem wykluczenia społecznego dzieci i młodzieży, wyłonionych spośród propozycji zgłoszonych do otwartego konkursu grantowego przez organizacje pozarządowe. Wyboru dokonuje kapituła złożona z osobistości życia publicznego pod przewodnictwem siostry Małgorzaty Chmielewskiej. W październiku zakończyła się kolejna, czwarta już edycja konkursu. Dotychczas notariusze, w ramach funduszu, udzielili wsparcia 18 organizacjom pozarządowym.
Inny obszar to kwestia dostępności do informacji czy porady prawnej. Poczynając od lat 90. w zasadzie każdy minister sprawiedliwości występował z koncepcją stworzenia systemu bezpłatnej pomocy prawnej dla najuboższych. I jak do tej pory żaden nie odniósł sukcesu – szczytne idee tonęły w morzu urzędniczych dyskusji, znikały w wysychających źródłach możliwości ich finansowania. Polska nadal jest jednym z niewielu krajów europejskich, w których pomoc prawna dla najuboższych obywateli nie została zinstytucjonalizowana i funkcjonuje tylko dzięki inicjatywom społecznym, pozarządowym i samorządowym. Zapowiedź w expos é pani premier daje nadzieję na rozwiązanie tego problemu.
Nic więc dziwnego, że obowiązek wspierania obywateli informacją leżącą w zakresie ich kompetencji przejmują, w miarę swoich możliwości, samorządy zawodowe, a niejednokrotnie również poszczególni prawnicy. Samorząd notarialny, poczynając od 2010 roku, organizuje Dzień Otwarty Notariatu (DON). Ta ogólnopolska akcja edukacyjno-poradnicza umożliwia zainteresowanym pozyskanie praktycznych informacji dotyczących ważnych dla każdego obywatela obszarów prawa. Każda edycja DON ma swój temat przewodni: w roku 2010 były to spadki, w 2011 – majątek rodziny i jego bezpieczeństwo, w 2012 – księgi wieczyste, zaś w 2013 – przekazanie majątku w rodzinie. Tematy, wskazane jako wiodące, nie ograniczają jednak listy omawianych zagadnień – formuła dnia otwartego pozwala dowiedzieć się wszystkiego na temat spraw, które można załatwić w kancelarii notarialnej.
O tym, jak ważna i potrzebna jest ta inicjatywa niech zaświadczą liczby – w zeszłorocznej edycji DON z możliwości rozmowy z notariuszem skorzystało niemal 8 tysięcy osób. Akcja z roku na rok budzi coraz większe zainteresowanie, ciągle poszerza się też grono rejentów udzielających informacji.
Tegoroczny Dzień Otwarty Notariatu, którego hasłem przewodnim jest „Bezpieczna jesień życia”, odbędzie się 29 listopada. Notariusze będą udzielali porad w dziewiętnastu miastach Polski.
...ale przede wszystkim edukacja
Banalne stwierdzenie, że potrzebującemu lepiej dać wędkę niż rybę, jest niewątpliwie prawdziwe. Jednak w wielu sytuacjach, np. takich, w jakich znajdują się beneficjenci FSN, nie można deprecjonować klasycznych działań charytatywnych. Trzeba jednak stwierdzić, że tak wielkie zapotrzebowanie na informacje i porady prawne wynika wprost z nieobecności w polskich szkołach zagadnień, których zgłębienie pozwoliłoby młodzieży na swobodne poruszanie się w materii prawa. Nie chodzi tu o naukę prawa na poziomie akademickim, ale uświadomienie młodym Polakom, jak dokonać typowych czynności prawnych, gdzie szukać pomocy prawnej, czym zajmują się poszczególne zawody prawnicze, itp.
Cieszy, że takie inicjatywy są podejmowane. Drugi rok z rzędu dzięki współpracy Ministerstwa Sprawiedliwości, resortu edukacji, samorządów notarialnego i radcowskiego oraz stowarzyszenia sędziów Themis, realizowany jest Program Edukacji Prawnej w gimnazjach i szkołach średnich. Pozostaje mieć nadzieję, że tego rodzaju działania będą prowadzone na coraz większą skale zapobiegając wykluczeniu prawnemu i zwiększając świadomość prawną młodych Polaków.
Ostatni tydzień listopada tego roku to dla polskich notariuszy moment wyjątkowy – w środę oficjalnie zakończyła czwarta edycja Funduszu Społecznego Notariatu, jutro po raz piąty, w ramach Dnia Otwartego Notariatu, rejenci będą udzielali informacji wszystkim zainteresowanym. Co roku ta chwila jest dla nas powiązana z refleksją ogólniejszej natury – jak wiele jest jeszcze do zrobienia w zakresie budowania świadomości prawnej Polaków.