Lokalne władze źle planują gospodarowanie terenami zagrożonymi powodziami oraz masowo wyrażają zgodę, aby na tych obszarach inwestować. Tak brzmią główne zarzuty Najwyższej Izby Kontroli wobec samorządów.
NIK-owcy prześwietlali działania przeciwpowodziowe w 24 urzędach miast, gmin i 6 starostwach. Bezpośrednią przyczyną kontroli były katastrofalne powodzie z 2010 r., których skutki dotknęły ponad 200 tys. osób, a straty dotknęły 18 tys. budynków mieszkalnych, 800 szkół i 160 przedszkoli, ponad 10 tys. km dróg oraz 1,6 tys. mostów. Poszkodowanych zostało 70 tys. rodzin, a 811 gmin poniosło straty. Ich wartość szacuje się na 12 mld. Na podstawie kontroli powstał katalog głównych grzechów popełnianych przez samorządy w dziedzinie zabezpieczenia przed powodzią.

Suche liczby przytaczane w raporcie NIK pokazują skalę zaniedbań na różnych szczeblach samorządowych. Jak wynika z kontroli, tylko 12 proc. obszarów zagrożonych powodziami jest ujętych w planach zagospodarowania przestrzennego. I co gorsza, tylko w jednej trzeciej z tych 12 proc. wprowadzono zakazy inwestycji lub zapisano jakieś ograniczenia.

Wprawdzie co trzecia z odwiedzonych przez kontrolerów NIK gmin podejmowała z własnej inicjatywy działania, by zabezpieczyć mieszkańców przed skutkami powodzi, ale izba uważa, że są one niewystarczające. – W naszej ocenie były to pojedyncze działania, nietworzące kompleksowego systemu, który w istotny sposób przyczyniałby się do poprawy bezpieczeństwa ludzi i mienia w przypadku powodzi – mówi rzecznik izby Paweł Biedziak.

W raporcie znajduje się również diagnoza przyczyn takich zaniechań. Chodzi o brak precyzyjnych przepisów, które zobowiązywałyby gminy do ograniczenia inwestycji na obszarach zagrożonych. Problemem jest również opieszałość regionalnych zarządów gospodarki wodnej, które nie wspierają gmin w opracowywaniu studiów ochrony przeciwpowodziowej pomocnych w zarządzaniu takimi terenami.

Prawne zaniechania

Przepisy utrudniają samorządom ograniczanie i odmowy wznoszenia inwestycji na terenach zagrożonych wielką wodą. Zgodnie z literą prawa jest to możliwe dopiero po przekazaniu lokalnym władzom przez prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej map zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego. Te jednak są dopiero sporządzane i ograniczenia inwestycyjne samorządy mogą wprowadzać na podstawie studiów ochrony przeciwpowodziowej – ale takie opracowania powstały dla niewielkiej liczby zagrożonych obszarów. W efekcie organy samorządu wydawały najczęściej indywidualne decyzje o warunkach zabudowy bez uwzględniania zagrożeń powodziowych. Kontrolerzy odkryli także przypadki, w których gminy miały dokładne informacje o zagrożeniach powodziami, ale nie wykorzystywały ich przy tworzeniu planów i wydawaniu decyzji.

Brak ostrzeżeń

W 8 spośród 24 kontrolowanych samorządów miast i gmin lokalne studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie miały żadnych zapisów dotyczących ograniczania inwestycji. W 22 decyzjach o pozwoleniu na budowę nie zawarto zapisów informujących inwestorów o lokalizacji na terenach powodziowych. W efekcie NIK-owcy odkrywali domy i zakłady, które wybudowano, mimo że poziom posadzki znajdował się poniżej poziomu lustra wody stuletniej, która była opisana w miejscowym planie. W kontrolowanym okresie łącznie samorządy wydały 31 202 decyzje o pozwoleniu na budowę, z czego co dziesiąta dotyczyła obiektów na terenach zagrożonych. W Nowym Sączu 23 decyzje dotyczyły takich właśnie inwestycji i w żadnej nie informowano inwestorów o ewentualnych skutkach i zagrożeniach. W Toruniu w 26 przypadkach nie zawarto takiej informacji na 30 zbadanych decyzji. Dobre praktyki NIK-owcy stwierdzili w urzędzie miejskim w Krakowie i starostwie powiatowym w Płocku, gdzie we wszystkich decyzjach znajdowały się takie informacje.

Bezpieczeństwo mieszkańców

Tylko w siedmiu kontrolowanych urzędach miast i gmin NIK-owcy stwierdzili, że podejmowały ona działania techniczne i finansowe mające na celu zwiększanie bezpieczeństwa mieszkańców przed skutkami powodzi. W ramach tych działań gminy odbudowywały cieki wodne, dofinansowywały modernizację wałów, przejmowały administrowanie urządzeniami hydrotechnicznymi. Dokładnie w połowie urzędów prowadzono monitoring wody w punktach pomiarowych, sprawdzano stan wałów i zbudowano systemy ostrzegania ludności o zagrożeniach powodziami. Ale zdaniem NIK-owców nawet te działania były jednostkowe, i tak naprawdę nie tworzyły przemyślanego systemu bezpieczeństwa. W dwóch samorządach brakowało w magazynach nawet wymaganej prawem ilości piachu, np. było tylko 5 ton spośród 40, które powinny być. Nie wiadomo było nawet, kto odpowiada za administrowanie magazynem.

Wnioski i zalecenia

NIK-owcy skierowali do szefów wszystkich kontrolowanych jednostek wystąpienia pokontrolne, w których sformułowano aż 55 wniosków. Głównie dotyczyły podjęcia działań, by uaktualniać zgodnie z prawem studia uwarunkowań, kierunków zagospodarowania przestrzennego. Inspektorzy apelują również o usprawnienie procedur wydawania decyzji o lokalizacjach. Wnioskują przy tym o zamieszczenie w podejmowanych decyzjach informacji o występowaniu zagrożenia powodziami.
Powódź z 2010 r. - 12 mld zł strat, 80 tys. km zniszczonych dróg oraz 59 mostów, 18 tys. budynków, 808 szkół
Powódź z 2009 r. - 400 mln zł strat, 1200 km uszkodzonych dróg
Powódź z 2001 r. - 200 mln zł strat, 134 budynki zniszczone w Gdańsku
1997 r. – powódź tysiąclecia 12 mld zł strat 56 ofiar śmiertelnych

2013 r. - od tego roku państwa UE powinny mieć mapy zagrożenia powodziowego

29 proc. kontrolowanych gmin podejmowało działania, by zabezpieczyć mieszkańców